Uitwerking Juridisch vragenuurtje 6 december 2023

Wat zijn de voor- en nadelen van royalty’s, afkoop of een uurtarief? Wat mag wel en wat niet als het gaat om ChatGPT? Heeft het zin om moeite te doen voor reprogelden? Mag een opdrachtgever mijn teksten zomaar hergebruiken? Wat regel je in een Overeenkomst van Opdracht? Zomaar wat vragen die leven bij ontwikkelaars van educatief materiaal. In het juridisch vragenuurtje op 6 december 2023 beantwoordde Marcel Fokkink, jurist bij de Auteursbond, de uiteenlopende vragen van deelnemers. In dit verslag lees je de weerslag hiervan.

Door Manon Müller-Jansen

Inleiding

Marcel schetst ter inleiding het kader van de Auteurswet, en de rechten die deze wet toekent aan de maker:

• Auteursrecht
  * Exploitatierechten
• Persoonlijkheidsrechten
• Contractrechten
• Vergoedingsaanspraken.

De exploitatierechten, persoonlijkheidsrechten en contractrechten zijn de hoofdgebieden waarover in dit vragenuurtje vragen worden beantwoord. De vergoedingsaanspraken betreffen simpel gezegd de Lira-gelden. In de vooraankondiging was ook de vraag ‘Heeft het zin om moeite te doen voor reprorechten?’ opgenomen.

Antwoord: Ja, het is zeker verstandig om je in eerste instantie aan te sluiten bij het Lira Fonds, en in tweede instantie je opgave te doen om te kijken of alles klopt en je ook daadwerkelijk je Lira-gelden ontvangt. Dit wordt ook bevestigd door de deelnemers aan dit vragenuurtje. Het betreft circa 8% van de inkomsten. Uitkering vindt plaats in de laatste periode van het jaar.

Exploitatierechten

De auteursrechten en de exploitatierechten bepalen eigenlijk wat er met een werk kan worden gedaan, en wie daartoe toestemming heeft verkregen. Dat ben jij als schrijver en dus heb je als maker in eerste instantie de auteursrechten. Een uitgever heeft toestemming nodig om een publicatie uit te geven, te drukken of deze bijvoorbeeld in een digitale omgeving te gebruiken. Die verkrijgt de uitgever door ofwel jouw auteursrechten ofwel je exploitatierechten te verkrijgen. Advies: Verleen alleen (een deel van) je exploitatierechten (publicatie, distributie, gebruik), en niet je auteursrecht. Je kunt er bijvoorbeeld voor kiezen om geen exclusiviteit te verlenen, omdat je bijvoorbeeld met meerdere uitgeverijen in zee wilt. Ook kun je afspraken maken over de duur en de reikwijdte van de bevoegdheden die je geeft.   

Vraag: Mag een uitgever teksten/opdrachten letterlijk hergebruiken in een andere methode en/of nieuwe versie? Mag een andere auteur oefeningen, in opdracht van de uitgever, van jou overnemen voor bijvoorbeeld plusmateriaal (jij bent daar immers al voor betaald)?  

Antwoord: Dit hangt samen met de afspraken die je maakt en de bevoegdheden die je overdraagt. Draag jij je auteursrecht over, dan geef je alle bevoegdheden aan de uitgever, die daarmee dus inderdaad jouw teksten mag overnemen. Beperk je deze bevoegdheden niet, dan zullen teksten ook in meerdere methodes mogen worden gebruikt. Als de uitgever in algemene zin bevoegdheden heeft om jouw materiaal te gebruiken, dan kan ook een andere auteur jouw materiaal gebruiken. Er mogen echter niet zomaar wijzigingen in jouw materiaal worden aangebracht. Een belangrijk punt kan zijn dat het MEVW-contract (voorheen GEU en MVW) dat onder aangesloten uitgevers wordt verspreid, uitgaat van een overdracht van auteursrechten. Je zult in zo’n geval moeten onderhandelen om je auteursrechten te behouden. Daarom ook het advies aan de maker, om zo beperkt en gericht mogelijk exploitatierechten te verlenen.

Als gebruik geldt voor een bepaalde methode, en worden er voor gebruik buiten deze methode aanvullende afspraken gemaakt. Hoe een en ander is geformuleerd in de afspraken, kan van belang zijn voor je onderhandelingspositie. Een MEVW-contract gaat er qua vergoeding ook vanuit, dat deze vergoeding voor gebruik binnen de betreffende methode is. Een modelcontract zoals de Auteursbond dat ziet, is ook in samenspraak met de Auteursbond tot stand gekomen. Het MEVW-contract is vanuit de branche bedacht, maar verdient niet per definitie de voorkeur van de Auteursbond. Bij bepaalde uitgeverijen – bijvoorbeeld bij ThiemeMeulenhoff – blijft het wel mogelijk om een contract aan te passen. In wezen doet de vorm van een contract er niet per se toe, maar veel meer de inhoud; dat daarin alles wat belangrijk is, is ondervangen.

Vraag: Kan het in je voordeel werken in verband met hergebruik, als je een afspraak voor langere termijn hebt, qua royalty’s. Denk aan een looptijd van 8 tot 10 jaar?

Antwoord: Dit werkt niet direct in je voordeel. Je geeft met zo’n contract als het ware oneindige toestemming voor het gebruik, maar de vergoeding wordt wel aan een bepaalde duur gekoppeld.
Op het moment dat zo’n 8- of 10-jaarstermijn voorbij is, loopt het gebruik door, maar zijn er nog geen nieuwe afspraken gemaakt over de vergoeding. Dan is het beter om gebruik stop te laten zetten, tot er nieuwe afspraken zijn gemaakt.

Persoonlijkheidsrechten (artikel 25 Auteurswet)
Deze houden onder meer in: recht op naamsvermelding, het recht op verzet tegen wijzigingen, en het verzet tegen verminking/misvorming. Je kunt deze rechten niet overdragen, maar er wel afstand van doen (wat vanuit de Auteursbond niet wordt geadviseerd). Maak zo veel mogelijk concrete afspraken hierover in je contract. Bijvoorbeeld dat voorgenomen wijzigingen eerst aan jou als maker moeten worden voorgelegd.

Makershonorarium versus Exploitatievergoeding
Je kunt een vergoeding krijgen voor de werkzaamheden die je verricht, en voor het feit dat een uitgever jouw werk vervolgens exploiteert. Bij voorkeur word je voor allebei betaald, omdat jouw werk (het eindproduct) een bepaalde waarde vertegenwoordigt. Idealiter zie je beide elementen terug in je afspraken.
Er zijn verschillende vormen om een vergoeding af te spreken:
* Afkoop (vaak eenmalig en vast)
* Royalty’s (variabel en terugkerend)
* Vergoeding hergebruik (per aantal).
* Uurtarief.

Vraag: wat zijn de voor- en nadelen van royalty’s, afkoop, een vergoeding hergebruik of een uurtarief?

Antwoord:
1. Afkoop
Voordeel: je hebt de zekerheid van een vast bedrag.
Nadeel: er is geen zekerheid dat je meedeelt in de successen. 2. Royalty’s
Voordeel: je deelt mee in de successen.
Nadeel: je hebt niet de zekerheid van een bepaald vaststaand bedrag.
3. Hergebruik:
Voordeel: idem als bij royalty’s.
Nadeel: idem als bij royalty’s.
4. Uurtarief
Voordeel: Je ontvangt voor al je werkzaamheden een vergoeding.
Nadeel: Je deelt niet mee in de successen.

Het is raadzaam om bepaalde elementen te combineren in de afspraken die je maakt. Je spreekt bijvoorbeeld af dat je een bepaald bedrag krijgt voor de uitvoer van een opdracht, dat je meedeelt in bepaalde royalty’s, en dat je nog een X-bedrag ontvangt voor eventueel meerwerk. Ook een voorschot dat verrekenbaar is, maar niet terugvorderbaar, is een mogelijkheid.

Contractrechten
Je eerste recht is het recht op een ‘billijke vergoeding’. Het exploitatiesucces moet hierin worden meegenomen. Als je werk een succes wordt, dan heb je recht op een ‘aanvullende billijke vergoeding’.
Een zogenoemde bestsellerbepaling of een eventueel staffelmodel is hier onderdeel van.

Vraag: Kun je je hier ook in een later stadium (als een methode/werk bijvoorbeeld jaren langer dan gedacht een succes blijft) nog op beroepen?

Antwoord: Het gaat er altijd om wat onder ‘billijkheid’ valt, en een gunfactor speelt vaak ook een rol.
Bij dergelijke vragen kun je eventueel rechtsbijstand krijgen bij de SRA (Stichting Rechtshulp Auteurs).De vraag is dan wel wat zij haalbaar achten in het kader van jouw aanvraag. De mogelijkheid tot rechtsbijstand geldt voor auteurs die bij Auteursbond zijn aangesloten voor contracten die na 2015 zijn afgesloten.

Vraag: ‘Ik wil graag vergoed worden met royalty’s. Met welke juridische argumenten kan ik daar het beste mee aansturen in het geval van een aflopend royaltycontract (bij een andere uitgeverij), waarbij ik vrees dat de uitgeverij juist wil overgaan op lumpsum’?

Antwoord: Je hebt recht op een billijke vergoeding. Als je eenmaal een lumpsum krijgt, zal er eerder sprake zijn van een onevenredigheid in het afgesproken bedrag en de exploitatiesuccessen.
De uitgever loopt dan eerder het risico dat je later terugkomt met ‘is dit nog wel een redelijke vergoeding’. Dan is het beter om er in aanloop al duidelijke afspraken over te maken en je te beroepen op waarom het geen lumpsum zou moeten worden. Daarbij kun je ook aanvoeren dat er bij lumpsum sneller sprake is van ‘schijnzelfstandheid’ (waarover later in dit verslag meer, red.). Als er sprake is van ‘geen/onvoldoende gebruik’ van jouw werk, dan kun je de overeenkomst die je hebt afgesloten, geheel of gedeeltelijk (laten) ontbinden.

Vraag: Wordt bij goodwill altijd een percentage van de royalty’s onder ALLE auteurs van vorige versies verdeeld? (Is het mogelijk dat alleen auteurs de auteurs van werk dat hergebruikt wordt, de goodwill delen?)

Antwoord: Goodwill wordt vaak gekoppeld aan de reputatie van een werk. Het is mogelijk om afspraken te maken, zodanig, dat je als auteur altijd aanspraak kan maken op een bepaald minimumpercentage, ongeacht de mate waarin een werk wordt gewijzigd.Naarmate een werk vaker wordt hergebruikt, loop je het risico dat jouw aandeel ook steeds kleiner wordt. Je kunt dan afspreken dat je (bijv.) altijd 5% royalty’s ontvangt, ongeacht jouw aandeel in het werk. Dat kan wel tot gevolg hebben dat de royaltypot groter moet worden.
Er is in plaats van goodwill ook wel eens sprake van ‘oude rechten’. Je hebt er als auteur ook recht op om inzage te krijgen in hoe jouw werk wordt gebruikt, wat daarmee wordt gegenereerd en hoe jij daarin meedeelt, maar die inzage krijg je niet over andere auteurs.

Vraag: Zouden we vanuit de Educatieve Sectie door een accountant een controle kunnen laten doen, op transparantie en juistheid, bijvoorbeeld eens per jaar?

Antwoord: Dat is in het verleden ook al eens gebeurd. Annemiek Verhoef neemt het mee richting de Auteursbond.

Scheppend werk versus redactiewerk

Onder scheppend vallen: bedenken, ontwikkelen, uiteenzetten. Onder redactiewerk vallen onder andere: selecteren, controleren, samenvoegen enzovoort.Soms wordt van auteurs verwacht dat zij meewerken aan het gebruiksklaar maken van een werk, wat eigenlijk onder redactiewerk valt. Qua vergoedingen moeten deze typen werk ook van elkaar worden gescheiden.

Vraag: Hoe zit het met conceptwerk (de blauwdrukken die onder de methodes liggen)?

Antwoord: Als het op auteursrecht aankomt, gaat het er altijd om wie de creatieve keuzes maakt/maken. Soms is het omslagpunt lastig te bepalen. Denk hierbij ook aan promotie, revisie en dergelijke. Soms word je als auteur ook geacht om je bij promotionele acties in te zetten. Of dat je je bij een herziening een x-aantal maanden inzet. Het is dan van belang dat je wel een vergoeding ontvangt voor deze aanvullende werkzaamheden.

Schijnzelfstandigheid
Een deel van de educatief auteurs is zzp’er. Als jij als zzp’er op zo’n manier werkt, dat dit niet meer onderscheidbaar is met iemand die in loondienst werkt, dan is er sprake van schijnzelfstandigheid.
Uit angst daarvoor bevatten steeds meer contracten bepalingen die deze schijnzelfstandigheid moeten tegengaan. Bijvoorbeeld ‘dat jij geen werkruimte bij een uitgever hebt’.

Vraag: ‘Van een educatieve uitgeverij hoorde ik dat het standaardcontract van de GEU zodanig is aangepast dat auteurs eerder kunnen worden gezien als iemand in loondienst en de uitgeverij daarom auteurs wil vergoeden met royalty’s. Klopt dat?

Antwoord: Vermoedelijk is het contract aangepast om bovenstaande reden; om te voorkomen dat een werkverband van een auteur kan worden gezien als ‘in loondienst’. Ook een bepaling die in die lijn kan worden gezien, is dat de uitgever er nadrukkelijk mee akkoord gaat dat jij als auteur ook voor andere werkgevers werkzaamheden verricht. Werk jij altijd maar voor een opdrachtgever, dan lijkt het ook sneller of je een schijnzelfstandige bent. Dit argument kun je meenemen om een concurrentiebeding te schrappen.
Door de nadruk in een vergoeding meer te leggen op de exploitatie dan op de werkzaamheden die je verricht, ligt de nadruk meer op het auteursrechtelijke element, en jouw positie daarin. Werknemers in loondienst hebben namelijk geen eigen auteursrecht.

Vraag: Wat regel je in een overeenkomst van opdracht?

Antwoord: Wie welke rol vervult en wie over-en-weer welke prestatie levert. Alle bepalingen die de overeenkomst inkleuren. Belangrijk daarbij is, om altijd in je achterhoofd te houden dat een dergelijke overeenkomst altijd opzegbaar is door de opdrachtgever. Houd daar rekening mee.

Concurrentiebeding
Het advies is altijd in eerste lijn om te kijken of je het hele concurrentiebeding kunt schrappen. Als zzp’er moet je in staat worden gesteld om voor verschillende opdrachtgevers jouw expertise in te zetten. Lukt het je niet om het concurrentiebeding te schrappen, probeer het dan zo veel mogelijk te beperken. Bijvoorbeeld tot het moment van eerste openbaarmaking, hetzij op papier, hetzij online. Laat een uitgever ook specificeren wat deze onder ‘direct concurrerende methodes’ verstaat. Dit kun je ook zelf in de hand nemen, maar dat is een kwestie van onderhandelen. Zaken waarmee je beter niet akkoord kunt gaan: als er wordt ingezet op een overdracht van auteursrechten. Als je afstand moet doen van je persoonlijkheidsrechten. Ga ook niet zomaar akkoord met vergoedingsafspraken waarin je niet meedeelt met successen en een bepaalde vaste vergoeding. Ga ook niet zomaar akkoord met een concurrentiebeding.

Overige vragen

Vraag: Hoe verloopt een juridisch conflict met een uitgever meestal?

Antwoord: In de regel komt hier geen rechter aan te pas. Het is vooral een kwestie van onderhandelen.
Een bepaalde rugdekking is daarbij wel fijn. Bij een juridisch conflict kun je als auteur ook altijd terecht bij de juristen van de Auteursbond. Eventueel verwijst deze door naar de SRA (Stichting Rechtshulp Auteurs). Je krijgt dan eventueel een jurist toegewezen die bijvoorbeeld de correspondentie met de uitgever verzorgt.
Ook goed om te bedenken: Is er een kans om te winnen van ‘de grote jongens’? Probeer het altijd eerst via persoonlijk contact en onderhandelingen te regelen.

Vraag: Mag een uitgeverij een auteur weren op basis van werk in het verleden voor andere uitgeverijen?

Antwoord: Een uitgeverij heeft contractvrijheid. Dus in principe mag dit. Een uitgeverij schiet zichzelf hierbij mogelijk wel in de voet, maar heeft wel het recht om dit te doen. Er zijn wel juridische argumenten waarmee je schijnzelfstandigheid of kartelvorming zou kunnen aankaarten.

Vraag: Wat mag wel en wat mag niet als het gaat om ChatGPT?

Antwoord:  Wettelijk gezien mag je geen gebruikmaken van auteursrechtelijk materiaal, zonder toestemming van de rechthebbende. In het geval van ChatGPT is dit moeilijk controleerbaar, dus dat brengt een risico met zich mee. Plak en knip in elk geval niet zomaar teksten. Dit kan ook bijvoorbeeld tot stijlbreuk leiden.
Het is al jarenlang standaard dat er in een contract staat dat jij als auteur de uitgever vrijwaart tegen vorderingen vanwege door jou aangeleverd auteursrechtelijk inbreukmakend materiaal.
AI-tools geven daar in het algemeen een nieuwe dimensie aan.