Schijnzelfstandigheid bij educatief auteurs

Het kabinet luidt al een tijd de alarmbel: zelfstandigen zonder personeel (zzp’ers) moeten zich niet laten inhuren als ze eigenlijk in dienst horen te zijn. In een tijd waarin de flexibele arbeidsmarkt wordt geprezen als een hoeksteen van economische groei, voert het kabinet een ogenschijnlijk paradoxale strijd tegen schijnzelfstandigheid. Daarbij wordt een nieuw wetsvoorstel ingezet: de wet Verduidelijking Beoordeling Arbeidsrelaties en Rechtsvermoeden (VBAR). Want te veel zzp’ers doen aan schijnzelfstandigheid. Toch?

Door: Irene Campfens

Basisuurtarief

In 2023 werkten ongeveer 1,2 miljoen mensen als zzp’er, volgens het CBS. Dat is zo’n 13% van de werkenden in Nederland. Van alle kunstenaars en auteurs was bijna 60% zzp’er in 2023. Maar zzp’ers zijn lang niet allemaal zelfstandigen, vermoedt het kabinet. En daarbij zouden meer mensen weer gewoon ouderwets in loondienst moeten werken, want dat is ‘beter’ voor orde en tucht. Het wetsvoorstel is onderdeel van de overheidsplannen om dit allemaal te reguleren. Een basisuurtarief zou helpen om ‘echte’ zzp’ers te onderscheiden van schijnzelfstandigen. Het basisuurtarief wordt voor alle beroepsgroepen gedefinieerd, dus ook voor de pakketbezorgers en de schoonmakers. De grens tussen wel en niet zelfstandige zijn, komt hiermee te liggen op een tarief van € 32,24 per uur. Bij een vergoeding die hieronder ligt, wordt het vermoeden van een verkapt dienstverband (een arbeidsovereenkomst) te groot. Het precieze bedrag moet nog worden bepaald en de wet dient überhaupt nog goedgekeurd te worden, maar mijn hersenen kraken nu al. Want hoeveel educatief auteurs die op zzp-basis werken, zullen straks volgens deze nieuwe wet als schijnzelfstandigen geoormerkt worden?

Ik moet toch wat

Een rondje langs een paar zzp-auteurs in mijn netwerk bevestigt mijn vermoeden: € 30,- per uur is geen uitzondering en zelfs € 25,- komt voor. Zeker bij grote en langdurende projecten gaan educatief auteurs akkoord met deze tarieven. Toegegeven: zelf schreef ik in mijn eerste jaar ook voor dit soort bedragen. De argumenten die ik daarvoor had: ‘voor mij tien anderen, beter iets dan niets en als ik veertig uur per week werk, houd ik er wel écht iets aan over, hoor’. Het waren allemaal pogingen om mezelf ervan te overtuigen dat ik lekker bezig was als startende zzp’er.

Ik schrijf nooit op royaltybasis, omdat dit – meestal – betekent dat ik pas (gedeeltelijk) achteraf betaald krijg. Dat kan ik mij zonder buffer niet permitteren. Dus werk ik altijd op basis van afkoop of lumpsum en pas ik mijn uurtarief daarop aan. Stel dat ik dit niet zou doen. Dan neem ik een mooie educatieve klus aan tegen een uurtarief van € 32,50. Ik werk 24 uur per week voor de duur van 6 maanden. Dat levert me een half jaar lang € 3.120 per maand op. Wauw! Maar wacht eens even: daar moet ik dus wel álles van betalen. Vaste (woon)lasten, verzekeringen, boodschappen, een werkplek en -materiaal, bijscholing, vrijetijdsbesteding. Overigens hoef ik je niet uit te leggen dat 24 uur per week in de praktijk altijd meer is, want die vijf minuten bellen en een halfuurtje Zoomen, ga ik toch niet factureren? (…)

In het eerste jaar van mijn zzp-schap was dit mijn dagelijkse realiteit, en ook die van mijn partner. Ik heb nog nooit zoveel incasso’s gestorneerd en betalingstermijnen overschreden als in dat jaar. Dat wil ik niet meer. Nooit meer. Daarom indexeer ik sindsdien elk jaar mijn uurtarief en zeg ik nee tegen opdrachten die onder de streep rond die € 30,- per uur uitkomen. Helaas zijn er veel zzp’ers, auteurs in het bijzonder, die geen nee zeggen. Zij blijven beknibbelen op hun eigen inkomsten. Dat vind ik zuur en met het oog op de ophanden zijnde wetgeving ook onverstandig. Wat gaan deze zzp’ers doen als de nieuwe wet erdoor is? Halsoverkop indexeren, (weer) in loondienst werken? Of leggen ze zich er nu al bij neer dat AI waanzinnig veel terrein wint en zzp-schrijvers misschien wel overbodig maakt?

Rondvraag educatief auteurs

Ik mail en app een aantal educatief auteurs en vraag hen naar hun huidige uurtarieven en inkomsten, het voorgestelde basistarief en vermeende schijnzelfstandigheid. Een greep uit de reacties:

‘Zelf werk ik zeker niet voor dat tarief, maar dat kost me wel klussen en klanten. In het verleden heb ik wel verhalen geschreven die omgerekend onder dit uurtarief zitten. Dus een projectprijs die per uur lager lag dan het tarief van € 32,50.’

‘Met tegenzin heb ik vorig jaar mijn uurtarief verhoogd. Het is bijna verdubbeld. Twee uitgeverijen hebben me hierna uitgezwaaid. Máár: een nieuwe uitgeverij heeft mij juist een hele mooie overeenkomst aangeboden. Ik red het op dit moment prima, toch denk ik dat veel starters echt in de problemen gaan komen met zulke lage tarieven.’

‘Het lijkt me echt een veel te laag tarief, zeker als het bruto is, om te kunnen spreken van zelfstandigheid. Geen enkele zzp’er is 40 uur per week betaald aan het werk. Je doet acquisitie, schrijft offertes en doet de administratie, om maar eens iets te noemen. En je hebt je onkosten (ruimte, materialen). Is zelfstandigheid dan gedefinieerd als: net boven het bestaansminimum?’

‘Je kunt sowieso pech hebben met je royalty’s natuurlijk. Als je dan een omrekening maakt naar per uur, kun je lager uitkomen. Dat is mij denk ik wel eens overkomen bij een methode die totaal geflopt is.’

‘Ik ben ermee gestopt en in loondienst gegaan bij de uitgeverij waar ik jaren als zzp’er werkte. Het voelde als een oeverloze strijd om te blijven onderhandelen over mijn tarief. Dan maar weer een gewoon maandsalaris.’

‘Binnen de lesmethode waar ik nu voor schrijf, ben ik de enige zzp’er. De rest is via een detacheringsconstructie aan het schrijven. Dat zijn allemaal docenten. Laatst vertelde een docent dat hij naast lesgeven voor € 35,- per uur onderwijsmateriaal ontwikkelt, een paar uurtjes per week. Ik voelde me bijna schuldig over mijn € 75,- per uur.’

‘Laatst werd ik gevraagd om mee te werken aan een educatief project. Ze waren geweldig onder de indruk van mijn ervaring, aldus de klant. Maar daar stond niks tegenover, want het geboden uurtarief was hetzelfde als dat van Truusje die net een jaartje bezig was. Ik heb vriendelijk bedankt. Nu zijn ze aan het onderzoeken of het met AI gemaakt kan worden.’

‘Je moet als zelfstandige aan je urennorm voldoen, dus aantoonbaar 24 uur per week zzp-werk doen. Daarbovenop komt dan straks misschien ook de plicht om dit tegen een hoger uurtarief te doen. De lol gaat er een beetje af. Hoe kun je alle beroepsgroepen over één kam scheren en zo’n tarief bedenken?’

Vuist en rekenmachine

Helaas is schijnzelfstandigheid een term waarvan de exacte betekenis en impact vaak onduidelijk blijft. Kun je schijnzelfstandigheid werkelijk definiëren op basis van een uurtarief? Ik denk van niet. Persoonlijk denk ik dat zzp’ers in het algemeen en auteurs in het bijzonder best wat meer haar op de tanden mogen hebben. Je verpest het namelijk voor jezelf en je vakgenoten als je blijft schrijven tegen een schamele vergoeding. Tenzij je inderdaad niet zo’n goede schrijver bent, dan zijn er voor jou inderdaad tien anderen.

Zzp’er zijn is behalve ‘vrijheid blijheid’ ook best ingewikkeld. Je bent verantwoordelijk voor zaken waar je eerder misschien nooit over nadacht. Een pensioenvoorziening, een potje voor onvoorziene kosten, vakantiegeld, persoonlijke en vakinhoudelijke ontwikkeling. Maar ook: je partner, gezin, je mentale gezondheid, lichamelijk welbevinden, ziekte- en hersteltijd. Al die dingen moet je geregeld hebben. Of er op z’n minst over nadenken. Dat betekent dat je moet berekenen hoeveel je nodig hebt om aan al deze dingen bij te dragen, in tijd, energie én geld. Een uurtarief bepalen is geen kwestie van even snel uitrekenen hoeveel je daarmee per maand vangt. Als je dat wél blijft doen, ben je naast dief van je eigen portemonnee inderdaad ook schijnzelfstandige.