ChatGPT en auteursrecht: 10 tips voor educatief auteurs
Leerlingen krijgen hulp van AI-assistenten en docenten bedenken toetsvragen met ChatGPT – iedereen maakt gebruik van AI. Maar wat zijn de implicaties van generatieve AI voor jou als educatief auteur? We vroegen Marloes van Rossum, jurist bij de Auteursbond, hoe het zit met ChatGPT en auteursrecht.
Door: Marianne Eggink
Bovenaan je Netflix-aanbevelingen prijkt een documentaire over de geschiedenis van breien met alpacawol. Het AI-algoritme is je verborgen passie voor textiel op het spoor! AI zoals deze is niet nieuw in onze leefwereld: het brengt aanbevelingen voor streamingdiensten, regelt de temperatuur via de slimme thermostaat en biedt restaurantsuggesties in de buurt. Maar generatieve AI, zoals ChatGPT en DALL-E, is van een andere orde. Wanneer je generatieve AI een opdracht geeft (een prompt), analyseert en creëert deze content op basis van reusachtige bronbestanden.
Scholieren en studenten gebruiken deze AI bijvoorbeeld als hulp bij het schrijven van hun paper of om informatie te zoeken, en professionals zetten het in als creatieve sparringpartner, administratieve assistent of content schrijver. Jurist Marloes van Rossum gebruikt ChatGPT niet graag, omdat zij geen vertrouwen heeft in de resultaten die ChatGPT genereert. Het gebruik ervan kost haar alsnog veel redactie- en uitzoekwerk, zoals het controleren van bronnen. Heb jij het als educatief auteur als eens geprobeerd? Of vraag je je juist af of je dat wel zou moeten doen, vanwege de onduidelijkheid over auteursrecht bijvoorbeeld? Marloes deelt tien tips die je op weg helpen.
Tip 1: check wie het auteursrecht heeft
We beginnen met een hypothetisch scenario: je vraagt ChatGPT om een hoofdstuk over genetica te schrijven voor een biologieboek voor 4 vwo. Wie bezit dan het auteursrecht? ‘Wanneer een tekst volledig door AI is gegenereerd en je die niet meer aanpast, gaan we er momenteel (theoretisch) vanuit dat er geen auteursrecht op ligt,’ vertelt Marloes. Dit komt doordat je voor auteursrecht een menselijke maker nodig hebt. Maar wanneer je als mens aanpassingen doet – zoals de toon, indeling of schrijfstijl – wordt dit al een grijzer gebied, volgens Marloes. ‘Sommigen stellen dat er dan nog steeds geen sprake kan zijn van auteursrecht omdat de tekst in de basis nog steeds door een schrijfbot is gegenereerd. Anderen kijken vooral of de nabewerking voldoende creatief is om toch van makerschap te kunnen spreken.’ De Amerikaanse Copyright Office gaat tot nu toe uit van het eerste geval, en verleent dus geen auteursrecht aan dat soort teksten. Maar ook daar kunnen we geen heldere conclusie uit trekken, want in Amerika is de situatie anders dan hier: auteursrecht krijg je daar niet vanzelf, je moet het aanvragen.
Tip 2: controleer de algemene voorwaarden
Maar wie heeft het dan wel het auteursrecht over een AI-tekst? Sommigen maken zich zorgen dat dat de eigenaar van de tool is, in dit geval OpenAI, aan wie je dan weer toestemming zou moeten vragen. Maar volgens Marloes werkt dat niet zo: ‘Als we ervan uitgaan dat er geen auteursrecht ligt op AI-gegenereerde werken, kan een bedrijf als OpenAI ook geen toestemming geven (of onthouden) om het werk te gebruiken op basis van dat recht .’ Ze waarschuwt wel dat je bij het gebruik van een tool de algemene voorwaarden van het bedrijf accepteert, waardoor er contractrechtelijke adders onder het gras kunnen zitten. Of die voorwaarden ook standhouden bij een Nederlandse rechter is nog onduidelijk, omdat daarvan nog geen voorbeelden bekend zijn.
Tip 3: leg je werkproces vast
Het voorgaande blijft dus een grijs gebied, volgens Marloes, maar ze heeft wel een advies: ‘blijf ook met het gebruik van AI creatief. Denk dan niet alleen aan de prompts die je gebruikt, maar ook aan de nabewerking. Ga verder op basis van de gegenereerde output.’ Daarbij kan het handig zijn om je werkproces vast te leggen, zodat je altijd achteraf kunt aantonen welke creatieve keuzes je zelf maakte. Maar misschien schreef jij dat hoofdstuk over genetica wel zelf, en gebruik je ChatGPT alleen ter controle. Houd jij dan wel jouw auteursrechten op deze tekst? ‘Het antwoord is ja, tenzij de auteursrechten, bijvoorbeeld via de voorwaarden, worden overgedragen aan de eigenaar van de AI. Let daar dus goed op,’ waarschuwt Marloes.
Tip 4: zorg dat je originaliteit kunt aantonen
Stel dat er nog een andere educatief auteur is, die dezelfde instructies geeft aan ChatGPT als jij. De resultaten lijken mogelijk op elkaar, want alles is gebaseerd op bestaande bronnen. Kun je daar wel rechten aan ontlenen? Volgens Marloes mogen de twee werken wel veel op elkaar lijken, maar er mag geen sprake zijn van plagiaat. Wanneer die andere auteur het werk bijvoorbeeld eerder publiceert dan jij, moet je kunnen aantonen dat jouw werk niet is ontleend aan het werk van die ander, en dat kan lastig worden. ‘Gelukkig hoor ik van experts dat het vrijwel niet zal voorkomen dat twee mensen die hetzelfde vragen aan ChatGPT, ook exact hetzelfde antwoord krijgen. Maar er zijn natuurlijk geen garanties,’ zegt Marloes. Let wel op: ook als je zelf geen rechten claimt over het werk, kan het wel inbreuk maken op dat van een ander wanneer je het openbaar maakt en er sprake is van plagiaat.
Tip 5: realiseer dat de bronnen zonder toestemming zijn gebruikt
Een andere zorg die bij veel educatief auteurs leeft, is dat ChatGPT zich baseert op bestaande internetbronnen (tot 2021). Uit onderzoek van De Groene Amsterdammer bleek dat veel van de meeste gebruikte bronnen media zijn. Bijvoorbeeld het NRC als 4e grootste bron, met zo’n 594.000 gebruikte artikelen in het bronnenbestand van ChatGPT. Op deze artikelen rust natuurlijk ook auteursrecht. Dat roept zowel ethische vragen op als vragen over de aanspraak die de originele schrijvers kunnen maken. De vraag blijft: had dat materiaal überhaupt zonder toestemming en vergoeding gebruikt mogen worden door de eigenaren van AI? ‘Wij beschouwen dit als een auteursrechtinbreuk,’ zegt Marloes.
Tip 6: bedenk dat ook jouw werk in een bronbestand terecht kan komen
Als educatief auteur breng je natuurlijk ook zelf veel werk uit, maar hoe zorg je er nou voor dat AI dat in de toekomst niet gaat gebruiken als bron of trainingsmateriaal? Is hier bescherming voor geregeld? ‘Ja en nee. Volgens Europese wetgeving kent de Nederlandse Auteurswet een bepaling die het mogelijk maakt om jouw werk voor AI-training uit te sluiten. Helaas bestaat er over de praktische implementatie van deze ‘opt-out’ veel onduidelijkheid en worden de opt-outs ook vaak genegeerd,’ vertelt Marloes.
Tip 7: let op misinformatie
Het gebruik van AI brengt ook andere risico’s met zich mee. Een daarvan is misinformatie. Die ontstaat op twee manieren: door grote hoeveelheden misinformatie in het bronbestand, en doordat AI vaak fouten maakt. De database met bronnen bestaat namelijk niet alleen uit relatief betrouwbare bronnen zoals nieuwsmedia, maar ook uit veel websites met nepnieuws. Zo staat volgens het onderzoek van De Groene Amsterdammer in de top tweehonderd van meest geciteerde websites uit het bronbestand zowel elke grote krant, Wikipedia, maar ook complotwebsites als Stormfront. Deze website staat maar een plek lager in de lijst van gebruikte bronnen dan RTL-nieuws, AI traint dus evenveel op de informatie van beide websites.
Tip 8: controleer de feiten
Ook waarschuwt Marloes: ‘AI kan zelf informatie verzinnen waarvan je niet of lastig kunt achterhalen of deze wel of niet waar is.’ Dit komt deels doordat de tool de bronbestanden razendsnel analyseert en soms vliegt de analyse net iets te hoog over. Daardoor sluipen er fouten in het antwoord, of bedenkt AI zelf nieuwe feiten. Als je geluk hebt, vind je bronnen om dit te controleren, maar lukt dat niet, dan blijf je misschien in twijfel achter of staan er onjuistheden in je tekst.
Tip 9: wees je bewust van privacy-issues
Naast misinformatie, zijn er bij het gebruik van AI ook privacy-risico’s. Enerzijds omdat er in het bronbestand veel persoonlijke gegevens rondzwerven. Dit kan bijvoorbeeld betekenen dat je opeens informatie uit iemands belastingaangifte of persoonlijke blog tegenkomt in je antwoord. Je weet ook niet precies wat er gebeurt met de informatie die je zelf aan ChatGPT doorgeeft. Marloes: ‘Er bestaat veel onzekerheid over de privacy van de gedeelde gegevens. Deel dus niet zomaar (bedrijfs)gevoelige of persoonlijke informatie – je weet niet niet waar die informatie uiteindelijk terechtkomt.’
Tip 10: let op en maak nieuwe afspraken over AI
Opdrachtgevers zoals educatief uitgeverijen gaan mogelijk beperkingen rond kunstmatige intelligentie hanteren. Bij de brancheorganisatie MEVW (voor aanbieders van Media voor Educatie, Vak en Wetenschap) is bijvoorbeeld recent een nieuw modelcontract uitgebracht, waarin twee bepalingen staan over AI. Neemt jouw uitgever die bepalingen over, dan mag je niet zonder zijn toestemming AI inzetten. Je verklaart dat je het auteursrecht volledig bezit en onbezwaard kan overdragen, en dat je content niet afkomstig is van input van derden of AI, die mogelijk beschermd is of inbreuk daarop maakt. Let dus goed op bepalingen over AI in nieuwe contracten, wanneer je AI wilt gebruiken bij je schrijfproces.
Ook kun je over AI zelf afspraken voorleggen aan de uitgever/opdrachtgever. Denk dan bijvoorbeeld aan een verplichting voor de uitgever om gebruik te maken van een opt-out, zodat de tekst niet voor het trainen van AI mag worden gebruikt.
Meer weten? Lees het artikel AI en auteursrecht, van Marloes van Rossum