Taaltovenaars: wat je kunt leren van Sholeh Rezazadeh

Ruiken, proeven, zien – dat ervaar je wanneer je de boeken van dichter en schrijver Sholeh Rezazadeh leest. In deze rubriek onderzoekt journalist Marianne Eggink het werk van een ‘taaltovenaar’, om jouw educatieve schrijfpraktijk te inspireren, met bijpassende oefeningen om de schrijfspieren te trainen.

Door: Marianne Eggink

Spreek de zintuigen aan

Stel je voor dat je als educatief auteur een les schrijft over een historisch onderwerp, bijvoorbeeld de industriële revolutie. Het is verleidelijk om de meest interessante feiten en uitvindingen er direct bij te halen. Maar wat als je de zintuiglijke aanpak van Sholeh Rezazadeh toepast om het onderwerp tot leven te brengen? Haar werk ademt geur, kleur en tastzin, waardoor het bijna voelbaar wordt voor de lezer. Lees maar eens het voorbeeld hieronder, uit Neem ruim zei de zee (2024).

Welke gevoelens of sensorische ervaringen roept dit in je op? Sta er even bij stil: ruik het, zie het, hoor het, proef het. Door zintuigelijke beschrijvingen kun je leerlingen meer meenemen in een verhaal. Denk bij de industriële revolutie bijvoorbeeld aan de geluiden van de ratelende machines, de geur van smeulend kolenvuur, of het beeld van de met roet bedekte straten. Laat ze niet alleen de kennis opdoen, maar ook voelen wat de veranderingen met de mensen deden. Hoe rook de lucht tijdens de overgang van een agrarische naar industriële samenleving?

Door zintuigen aan te spreken, zoals Sholeh dat doet in haar poëzie, kun je abstracte concepten omzetten in tastbare ervaringen. Dit maakt het makkelijker voor leerlingen om zich in te leven in een tijd die voor hen ver weg lijkt, omdat de stof zo meer een actieve ervaring wordt, in plaats van passief informatie ontvangen. Sholeh laat ruimte voor persoonlijke interpretatie, waardoor je als lezer zelf het beeld en de ervaring invult.

Oefening: probeer nu zelf een educatief onderwerp op deze manier tot leven te brengen. Kies een onderwerp en schrijf een alinea waarin je zintuiglijke ervaringen verwerkt. Welke zintuigen zijn het meest passend voor dit onderwerp? Denk aan zien, horen, voelen, ruiken of proeven. Beschrijf alles zo concreet mogelijk: geen ‘fruit’, maar een ‘gepelde, gesneden appel’. Hoe verandert je tekst nu? Hoe voelt deze vergeleken met de oorspronkelijke versie?

Breng alles tot leven

Naast het aanspreken van de zintuigen, gebruikt Sholeh ook vaak emotionele toedichting. In haar werk geeft ze emoties aan de natuur en objecten. In haar gedichten is de natuur bijvoorbeeld geen achtergrond, maar een personage dat leeft, ademt en gevoelens uitdrukt. Hierdoor krijgt de inhoud een diepere betekenis. Dit komt naar voren in regels uit Neem ruim zei de zee, zoals:

‘Neem ruim, zei de zee,
haar natte armen wijd open
als het leven voorbij is.’

En: ‘Bergen zijn de gedachten van de aarde, rivieren haar zweet.’

Hier worden de zee en de aarde gepersonifieerd en ze krijgen eigenschappen die we normaal gesproken toeschrijven aan mensen. De zee verwelkomt ons met open armen, als een ouder die ruimte biedt voor verdriet of reflectie. Dit is hoe Sholeh de natuur gebruikt om menselijke emoties concreet te maken. Haar gedichten laten zien hoe abstracte thema’s als eenzaamheid, liefde, of rouw door zintuiglijke natuurbeschrijvingen dichterbij komen. En andersom: zij beschrijft vaak de emoties van mensen als landschappen, het weer of natuurfenomenen.

Zou je dit toepassen op een hoofdstuk over de industriële revolutie, dan kun je bijvoorbeeld de emoties van arbeiders en burgers toekennen aan elementen uit de omgeving. Bijvoorbeeld: de rook uit de schoorstenen kan worden gezien als een ‘zware, benauwende last op de schouders van de arbeiders’, en de ratelende machines als een ‘onophoudelijke echo van menselijke inspanning en hoop’. Dit kun je gebruiken als voorbeeld om aan te geven hoe fabrieken of stoommachines in de industriële revolutie niet alleen technische objecten waren, maar ook metaforen voor menselijke energie en transformatie.

Oefening: pas emotionele toedichting toe door te oefenen met een object in je omgeving. Kijk om je heen en kies een object of gebouw waar je misschien al een gevoel bij hebt. Schrijf een alinea waarbij je menselijke emoties geeft aan dat object. Door dit vaker te oefenen, al is het maar in gedachten, wordt het gemakkelijk om dit ook in je werk toe te passen.

Laat culturen en talen versmelten

Sholeh, die op haar zesentwintigste vanuit Iran naar Nederland kwam, brengt in haar werk twee werelden samen. De lyrische rijkdom van het Perzisch en de nuchterheid van het Nederlands vloeien moeiteloos samen, wat resulteert in een uniek taallandschap. Bekijk dit fragment, met een voordracht van Sholeh, maar eens.

Dit vermogen om in verschillende talen en culturen te denken en te schrijven, geeft haar poëzie een unieke diepgang en complexiteit. Ze zegt in een interview met de Volkskrant (2023): ‘Het Nederlands voelt voor mij afstandelijk, juist daarom kan ik er vrijer in schrijven over pijnlijke onderwerpen.’ Deze afstandelijkheid biedt haar de ruimte om onderwerpen aan te snijden die in haar moedertaal moeilijker bespreekbaar zouden zijn. Ook geeft ze aan dat ze vaak in meerdere talen tegelijk denkt en schrijft.

Oefening: neem een lesonderwerp dat je behandelt, en kijk of je er een cultureel perspectief, een taal, of een kenmerk van een andere taal aan kunt toevoegen die er nu nog niet in voorkomt. Dit kan betekenen dat je verschillende stijlen of stemmen in je tekst verwerkt, of dat je meerdere culturele perspectieven integreert om het thema te verkennen. Hoe kunnen verschillende culturen je onderwerp belichten op een manier die nieuwe dimensies toevoegt aan je lesstof?

Over Sholeh Rezazadeh

Sholeh Rezazadeh (geboren op 2 april 1989 in Tabriz, Iran) is een Iraans-Nederlandse schrijver die zowel poëzie als proza schrijft. Na haar studie geneeskunde in Iran verhuisde ze in 2015 naar Nederland. Haar debuutroman De hemel is altijd paars (2021) won meerdere prijzen, waaronder de Bronzen Uil en de Debutantenprijs. Haar tweede roman Ik ken een berg die op me wacht verscheen in 2023. Daarnaast schrijft ze poëzie en columns, en draagt ze voor. Haar nieuwste dichtbundel Neem ruim zei de zee (2024) is dan ook een zogeheten ‘parlando’, ofwel een praatvers. Haar werk kenmerkt zich door een versmelting van de lyrische rijkdom van het Perzisch met de nuchterheid van het Nederlands. In haar werk onderzoekt Sholeh thema’s als migratie, verlies, liefde, natuur en de zoektocht naar identiteit.