Met spanning, echtheid en een rauw randje sleept Lotte jongeren mee in haar boek

Jongeren lezen meer sinds de pandemie, blijkt uit cijfers van de Stichting Lezen. Dat komt onder meer door de populariteit van Young Adult-boeken (YA) op TikTok. Journalist en auteur Lotte Boot schrijft aan haar tweede YA-boek en deelt waar ze wel en juist niet rekening mee houdt voor deze doelgroep: ‘Neem ze serieus!’ 

Foto: Metasuite

Sommige vmbo-leerlingen ploffen helemaal op de achterste rij neer en zakken alvast ongeïnteresseerd onderuit bij de lezingen van journalist en schrijfster Lotte Boot over haar Young Adult-boek (YA) ‘Smiley’. Lotte vertelt: ‘Ze denken dat er een duffe schrijver komt om weer eens te vertellen hoe belangrijk lezen wel niet is voor later.’ Maar dan begint ze met het verhaal van de Mexicaanse Julia die betrokken raakt bij een gewelddadige straatbende in Amerika, gebaseerd op waargebeurde feiten. ‘Ergens halverwege zie ik ineens het licht aan gaan onder die hoodies, veren ze op en roepen: Wat?! Is dit echt gebeurd?! En gebeurt dit nog steeds?!’ Volgens Lotte is het precies die spanning die je als jongere nodig hebt om je te laten meevoeren in een boek.

 

Boekenclubjes op TikTok

Maar lezen de huidige jongeren eigenlijk nog wel? Als je kijkt naar de resultaten van het internationaal vergelijkende PISA-onderzoek uit 2018, dan lijkt het alsof de Nederlandse jeugd geen boek meer wil aanraken. Maar de pandemie en socialmediaplatform TikTok brachten daar verandering in. Volgens een onderzoek van de Koninklijke Vereniging voor het Boekenvak (KVB) lezen jongeren sinds de coronatijd wel zestien procent meer boeken, zo valt te lezen in een artikel in NRC (november 2022). Lezen is weer in. Jongeren delen hun ervaringen erover op TikTok, net zoals ze dat doen over hun favoriete lipstick, game-avonturen, gekke dansjes en hun mentale gezondheid. Via de hashtags #BookTok en #Boektok ontstaan boekenclubjes die elkaar ook offline weten te vinden, en dat heeft grote invloed op de populariteit van YA-boeken. Sommige uitgeverijen moesten daardoor volgens de NOS vorig jaar halsoverkop herdrukken maken van populaire YA-boeken zoals ‘Rood, wit en koningsblauw’ (Door Casey McQuiston).

 

Best een beetje eng

Lottes eerste boek ‘Smiley’ kwam eind 2013 uit en is inmiddels opgenomen in de Jonge Lijsters van Noordhoff. Nu werkt ze aan haar tweede boek: ‘Het penthouse’. Haar motivatie om voor jongeren te schrijven ontstond in haar eigen tienerjaren. ‘Als kind was ik al gek op lezen – Roald Dahl, Thea Beckman, Jan Terlouw – ik kreeg er geen genoeg van.’ Maar de boeken die ze in haar puberteit las, maakten de meeste indruk, zoals ‘Christiane F., Verslag van een Junkie’ (door Kai Hermann en Horst Rieck) en ‘Het verrotte leven van Floortje Bloem’ (door Yvonne Keuls). ‘Ik vond die verhalen heel heftig, maar dat was tegelijkertijd precies wat het lezen leuk maakte!’ Het werd al snel een droom om zelf die bloedstollende ervaring ook aan de jongeren van nu te geven.

 

Dezelfde golflengte

Past Lotte haar schrijfstijl aan wanneer ze voor jongeren schrijft? ‘Nee’, zegt ze resoluut, ‘Ik vind het heel belangrijk om ze niet te veel bij de hand te nemen. Als ze een woord niet kennen, kunnen ze dit vaak opmaken uit de context. Zo blijf je als schrijver en lezer met elkaar op dezelfde golflengte.’ Erna Sassen is volgens Lotte een goed voorbeeld van een schrijfster die de jongere doelgroep heel serieus neemt in schrijfwijze, maar ook in de volwassenheid van de personages. ‘Het brein van jongeren is nog niet helemaal volgroeid. Ze zijn wat impulsiever, experimenteren en leren met vallen en opstaan – maar het zijn wel al complete mensen. Onderschat ze daarom niet en kies geen kinderlijke onderwerpen.’

 

Bomen fotograferen

Lotte geeft ook schrijftrainingen aan educatieve auteurs. Natuurlijk moeten die rekening houden met de verschillende kennisniveaus van leerlingen. ‘Misschien komt jouw lezer een onderwerp voor het eerst tegen, waardoor je het moet uitleggen’, vertelt Lotte. Een valkuil hierbij is volgens haar, het op een abstract niveau uit te gaan leggen of de tekst te verarmen door het te versimpelen. Neem het woord inflatie. Je kunt het omschrijven als dat het gemiddelde prijspeil omhoog gaat, maar ook: je kunt minder kopen voor je euro. ‘Rijke teksten en kraakhelder taalgebruik zijn heel belangrijk voor het leerproces. Benader je onderwerp als een fotograaf die steeds verder inzoomt: niet het bos, niet de boom, niet de naaldboom, maar de spar.’ Op die manier stimuleer je de woordenschat en is je tekst een stuk rijker.

 

Echtheid

Een ander belangrijk aspect bij schrijven voor jongeren is volgens Lotte de vaart erin houden. ‘In de literatuur zie je soms lange overpeinzingen en bespiegelingen die het verhaal erg kunnen ophouden. Voor YA schrijf ik meer plotgedreven.’ En sommige jongeren vinden volgens Lotte een verhaal of tekst vooral spannend als het realistisch en actueel is. Vooral de vmbo-leerlingen waar ze vaak lezingen voor geeft, hebben die echtheid en dat rauwe randje nodig om geëngageerd te raken met een boek. ‘Als journalist ben ik gewend om over ware gebeurtenissen te schrijven. Smiley begon eigenlijk met een uitgebreid artikel in de Nieuwe Revu.’ Ze ging daarvoor op pad met een gang-detective, sprak met betrokkenen en deed heel uitgebreid research. ‘Er zat nog veel meer in mijn hoofd dan dat ene artikel, zo ontstond het idee voor een boek.’

 

Leren van andere werelden

Destijds (2013) was het genre Young Adults nog niet zo in de aandacht als nu. Er waren internationaal wel wat populaire reeksen zoals Twilight (Door Stephenie Meyer) en de Hongerspelen (Door Suzanne Collins). Maar deze spraken vooral jongeren aan die hielden van fantasy, romantiek of sciencefiction. Lotte ging het juist om jongeren die misschien een prikkelend duwtje in de rug nodig hebben om te gaan lezen. Want niet iedereen leeft tussen de stapels met boeken, zoals Lotte zelf: ‘Er zijn best veel leerlingen bij mijn lezingen die geen enkel boek in huis hebben. Geen één. Realiseer je hoe ver dit van ze af staat? En dat terwijl je er zoveel uit kunt halen – genieten, herkenning, nieuwe werelden ontdekken.’

 

Jonge hoofdpersonen

Losjes wordt de YA-doelgroep gezien als lezers in de leeftijd van vijftien tot vierentwintig jaar. Maar volgens Literatuurwetenschapper Linda Ackermans is YA op zichzelf geen genre, zo vertelt ze in een artikel op Bol.com: ‘Young Adultliteratuur omvat eigenlijk alle genres: van historische romans tot thrillers en fantasy. Ik beschouw het meer als een marktsegment.’ Wel ziet ze dat de boeken over het algemeen een jongere hoofdpersoon centraal stellen. Maar sinds het genre een vlucht neemt, blijken het ook juist lezers van alle leeftijden die er plezier aan beleven. In hetzelfde artikel wordt een Amerikaans onderzoek genoemd, waaruit blijkt dat ongeveer de helft van de YA-lezers zelf geen jongvolwassenen meer zijn.

 

Filmpjes van het schrijfproces

Inmiddels heeft YA een eigen hoekje in de boekhandels, mede door de populariteit op TikTok. ‘Dat is natuurlijk geweldig! Maar het zijn wel grotendeels (70 procent) Engelstalige boeken en voor de taal- en leesvaardigheid zou het natuurlijk fijn zijn als jongeren ook Nederlandse boeken lezen’, stelt Lotte. Tijd dus voor uitgevers en boekhandels om hier extra aandacht aan te besteden, nu de jongeren weer aanslaan op boeken, vindt ze. En ook tijd voor Lotte om op TikTok te gaan als schrijver? Ze twijfelt nog: ‘Het lijkt mij leuker als de jongeren onder elkaar over boeken praten, zonder zo’n stomme volwassene erbij. Hoewel bijvoorbeeld YA-auteur Chinouk Thijssen het supergoed doet op TikTok.’ Lotte is zelf net begonnen met filmpjes maken van haar schrijfproces op Instagram (@lotteboot_books), dat is voor nu spannend genoeg, vindt ze.

 

Voetbalbiografieën

Specifieke aandacht voor Young Adult-boeken is extra belangrijk volgens Lotte, want zelfs jongeren die als kind veel lezen, stoppen er toch vaak als tiener weer mee. Vooral wanneer het moet voor school – de doodsteek voor puberinteresse. Lotte kan het weten, want ze heeft twee tieners thuis. ‘Mijn 15-jarige zoon leeft en ademt voetbal en is een stuk minder gaan lezen, maar gelukkig nog wel biografieën van voetballers.’ Haar 11-jarige zoon leest nog wel veel, en ze leest hem ook nog steeds voor. ‘Smiley’ is voor beiden nog te spannend, vinden ze zelf.

 

Ontroostbaar

Hoe saai het de leerlingen ook lijkt aan het begin van een lezing, uiteindelijk vechten ze altijd om een exemplaar van ‘Smiley’, bij de prijsvraag. ‘Daarvoor moeten ze een fout ontdekken in het boek, een scène die niet klopt. Ik wil dat ze zien dat volwassenen ook fouten maken. En dat ik me daar niet voor schaam.’ In de tussentijd ontstaan er allerlei discussies over de onderwerpen in haar boek, zoals groepsdruk en migratieproblematiek. Daarbij verrassen de leerlingen haar altijd met de meest uiteenlopende vragen: ‘Mag je eigenlijk wel zomaar schrijven over een bestaande persoon?’, ‘Is Julia niet gewoon een snitch?’, ‘Hoe maak je eigenlijk een boek? Print je het uit?’ Bij een recente lezing was een meisje ontroostbaar dat ze het boek niet had gewonnen. ‘Zestien euro vond ze veel geld en ze was nog nooit in een boekhandel of bibliotheek geweest. Ik legde haar uit dat ze het gratis kon lenen, of dat ze het aan de mediatheek op school kan vragen.’ Dat was niet het gewenste antwoord: ‘Ik wil het boek zelf hebben!’

 

Nieuwsgierig naar Lottes werk? Bekijk haar website!

Ga hier terug naar de homepage.