Hoe een kerstkaart in het Middelengels leidde tot een lespakket

Middeleeuws Engels – daar zit de gemiddelde scholier niet op te wachten, zou je denken. Maar Dorien Zwart is er zo enthousiast over, dat ze er vlak na haar afstuderen een lespakket over maakte voor leerlingen in 5 en 6 vwo. Hoe ze dit deed en hoe het uitpakte, vertelt ze samen met docent Monique van Manen.  

 

‘Whan that Aprill with his shoures soote, The droghte of March hath perced to the roote.’ Kan jij ontcijferen wat hier staat? Misschien heb je wel een idee, maar stel je voor dat de letters er ook nog eens anders uitzagen. Dit is namelijk de eerste zin uit de proloog van de Canterbury Tales uit de 14e eeuw, in Middelengels. ‘Voor leerlingen is het net detective-werk, want het handschrift is net anders en dan kijken ze per woord wat er nou staat,’ vertelt Dorien Zwart. Ze maakte een lespakket over Middeleeuws Engels voor 5- en 6-vwo’ers. 

 

Geliefd vakgebied

Wanneer het even kan is Dorien te vinden in Engeland, het liefst in oude ruïnes met een rijke geschiedenis. ‘Toen ik ging studeren zocht ik speciaal een plek uit waar de middeleeuwen van Engeland veel aan bod zouden komen’, vertelt ze. En dat lukte aan de Universiteit van Leiden. Ze studeerde af met een Master in Engelse Literatuur en Cultuur. Maar dat ze al vrij snel daarna een lespakket zou maken over haar meest geliefde vakgebied, zag ze toen niet aankomen. 

 

Dat begon met een kerstwens: ‘Ik gaf een semester les op de universiteit, de docent waar ik voor inviel kwam met een leuk idee. Mensen konden ons hun kerstwens in het Nederlands toesturen en wij vertaalden deze dan samen met de studenten naar Middeleeuws Engels.’ Zo landde er een kaartje op de mat van haar nicht, die onderwijsontwikkelaar is, en bij haar ging direct een lampje branden. ‘We raakten in gesprek over de mogelijkheid om een lespakket te maken rond Middeleeuws Engels. Ik twijfelde eerst – kan ik dat wel?’

 

Enthousiasme 

Het plan belandde op haar todo-lijstje, want eerst wilde weer ze naar Engeland. Maar toen was daar plotseling corona. Dorien: ‘Ik had ineens zeeën van tijd en een opdracht om aan te werken, terwijl werk juist heel moeilijk te vinden is nu.’ Maar waar begin je als net-afgestudeerde? Daarover had ze al wel een idee. Want ze had net ervaring opgedaan als docent filologie (studie van de taal- en letterkunde in verband met geschiedenis) bij haar oude opleiding. ‘Ik was gevraagd om les te geven in mijn lievelingsvak en had gaandeweg ontdekt wat de studenten precies aansprak.’ Enthousiasme is volgens haar al het halve werk. 

 

Het resultaat is een lessenserie van zes delen, met een werkboek voor leerlingen en een handboek voor docenten. Deze maakte ze in samenwerking met haar nicht, vanuit diens educatieve ontwerpbureau Komvoor. Docent Monique van Manen testte het lespakket uit in de les, samen met haar leerlingen tweetalig-vwo 5. Ze is docent Engels en coördinator tweetalig onderwijs bij het Stedelijk Lyceum College Zuid, in Enschede. ‘Mijn leerlingen vonden de opdracht om kritisch te kijken naar het lespakket terwijl ze het uitprobeerden heel leuk’, vertelt Monique. 

 

Uit het talige vacuum

Wat maakt dat eeuwenoude Engels nou zo fascinerend dat zelfs een nukkige scholier meedoet? Monique: ‘Je ziet er heel veel verschillende invloeden in terug: woorden die voortkomen uit invasies vanuit het Noorden en Oosten, Latijn, Frans en ook Nederlands.’ Daarom benadert Dorien de taal ook vanuit historisch perspectief. De Canterbury Tales lenen zich daarvoor goed, omdat ze geschreven zijn in een dialect waar het moderne Engels uit ontstond. ‘Daarnaast herkennen de leerlingen veel Nederlandse woorden, die in modern Engels niet meer gebruikt worden. En zo zien ze dus de connectie tussen de talen,’ vertelt Dorien. Bijvoorbeeld de woorden ‘eek’ (ook), ‘erst’ (eerst) en ‘mooten’ (moeten). 

 

Leerlingen hebben volgens haar vaak niet door hoeveel invloed de middeleeuwen nog hebben op onze moderne cultuur: ’Denk aan de verhalen van Arthur of Robin Hood. Ook The Lord of the Rings bevat veel middeleeuwse elementen, ondanks dat dit verhaal recenter is geschreven,’ zegt Dorien. Dit boek benoemt ze altijd even, om de aandacht van leerlingen te activeren.

 

Liefde en seks

Die connectie met de leefwereld van leerlingen is volgens Dorien een van de belangrijkste succesfactoren voor aansprekend lesmateriaal. ‘Ze herkennen elementen uit de taal en ook de keuze voor de onderwerpen is heel belangrijk’, zegt ze. Bij het maken van het lespakket dacht ze even terug aan haar eigen tienerjaren, nog vers in het geheugen. ‘Liefde en seks zijn bijvoorbeeld van die puberonderwerpen en tegelijk ook tijdloze thema’s, die je ook in de middeleeuwse teksten tegenkomt.’ Maar ook feminisme kreeg een belangrijke rol. Zo behandelt ze het verhaal van ‘Wife of Bath’, die zich hard uitspreekt tegen de vrouwonvriendelijke rol van de middeleeuwse kerk en een pleidooi houdt voor meer autonomie voor vrouwen.  

 

Monique voegt toe: ‘De Canterbury Tales zijn vaak grappig en bevatten ook wijze lessen, waar leerlingen nog steeds iets aan hebben. Wat doe je bijvoorbeeld als twee mannen beiden voor dezelfde vrouw vallen?’ Samen praten over levenskeuzes, terwijl je grammatica en geschiedenis leert, dat is voor de leerlingen een ideale combinatie, vindt ze.  

 

Verdieping

Dorien: ‘Door te ontcijferen en te vertalen, vormt het lespakket voor de leerlingen een uitbreiding op hun kennis van het moderne Engels en geeft het daar tegelijkertijd een bredere context aan.’ Het is volgens haar een verdieping van het Engels die ook bijdraagt aan het historisch inzicht over de taal en talen in het algemeen. Om die reden is Monique van plan het lespakket mogelijk te integreren in haar programma voor het komende lesjaar. ‘Het heeft overlap met het vaste programma rond taalgeschiedenis en literatuur, daarvoor kan ik deze lessen goed gebruiken.’ 

 

Omdat haar leerlingen tweetalig vwo volgen, werken ze ook aan een International Baccalaureate-diploma. Daar hoort ook een verplicht onderdeel taal en literatuur bij. ‘Onze keuze bij het gebruik van oude teksten is hierbij vaak beperkt. Meestal kom ik uit op de sonnetten van Shakespeare, maar dat spreekt de leerlingen lang niet altijd aan,’ vertelt Monique. De Canterbury Tales zijn wat haar betreft een goed alternatief. ‘Het helpt ook dat het lesboekje er gelikt uitziet en dat er veel afwisseling is in teksten, plaatjes en video’s, vooral bij zo’n oud onderwerp,’ vindt Monique.    

 

Toekomstdromen

Het meest uitdagende aspect aan het maken van een lespakket vond Dorien het kiezen van het juiste niveau, zowel in onderwerpen, taalgebruik als opdrachten. Monique: ‘Dit was ook een belangrijke vraag voor mijn leerlingen. We merkten bijvoorbeeld dat sommige van de opdrachten voor hen te simpel waren.’ De leerlingen wilden minder vragen waarbij de antwoorden expliciet in de tekst stonden, en juist meer denkvragen of discussieonderwerpen. ‘Daar heb ik veel van geleerd en dat heb ik meegenomen in de definitieve versie,’ vertelt Dorien. En wat is haar volgende stap? ‘Daar droom ik stiekem al wel over, samen met een Japanse vriend. Een schooltje in Japans- Nederlands, voor leerlingen. Hoe leuk zou dat zijn?!’

 

Ook aan de slag met het lespakket van Dorien? Kijk op Medievalenglish.nl 

​​Ga hier terug naar de homepage.