Het nieuwe modelcontract van de GEU: stand van zaken

In EduSchrift van mei dit jaar schreef Arend Pottjegort, voorzitter van de Sectie Educatieve Auteurs, dat de GEU (Groep Educatieve Auteurs) een nieuw modelcontract in de maak had. De sectie heeft in de aanloop naar een dergelijk contract begrip getoond voor de behoefte van educatieve uitgevers aan een modelcontract dat aansloot bij de veranderde uitgeefpraktijk. De sectie heeft ook geprobeerd de GEU daarvoor input aan te dragen die voldoende tegemoetkwam aan auteursbelangen. In het modelcontract dat de GEU in september j.l. ten slotte voorlegde aan de sectie bleken auteursbelangen echter volstrekt onvoldoende opgenomen. Dat heeft de sectie dan ook, samen met de Auteursbond, gemeld in een brief aan de GEU in september. 

Reactie van de sectie en de Auteursbond op het modelcontract

We hebben, ook in onze gezamenlijke reactie aan de GEU, een aantal zaken geconstateerd. 

• Het nieuwe modelcontract legt een zeer volledige overdracht van het auteursrecht op. Het vraagt alle bestaande en alle toekomstige vormen van verveelvoudigen en openbaarmaken over te dragen aan de uitgever. En dan gaat het om overdracht zowel ten behoeve van de methode als voor een elk ander doel samenhangend met een educatieve dienst of product.
• Door deze rechtenoverdracht komt de aanspraak van auteurs op vergoedingen voor collectief hergebruik van hun werk in gevaar.
• Nieuwe exploitatievormen zijn door de toegenomen digitalisering en de nieuwe behoeften van afnemers nodig. Daarvoor zijn ook nieuwe contractafspraken noodzakelijk. Maar we vinden dat het maken van die afspraken een probleem voor uitgevers én auteurs is. De oplossing is niet eenzijdig het versterken van de positie van de uitgevers, ten nadele van de auteurs.

We vinden het onterecht dat als gevolg van het nieuwe modelcontract auteurs allerlei vergoedingen mislopen waarop zij als makers recht hebben – en die zij wél ontvingen vanuit tot nu gebruikelijke leermiddelenexploitatie en daarbij geldende afspraken. Dat zijn vergoedingen

• op basis van ‘nevenrechten’ op allerlei vormen van hergebruik van het werk;
• via het verhuur,- leen- en readerrecht;
• voor het schrijven van nieuwe edities van leerboeken en (folio- en digitale) methodes. Het nieuwe contract staat de uitgevers immers toe leermiddelen regelmatig bij te werken, zonder inschakeling van of vergoedingen voor de oorspronkelijke makers;
• voor hergebruik van content uit een bestaande versie van een leermiddel in een nieuwe editie. 

Door overdracht van al hun rechten via het modelcontract hebben auteurs geen zicht meer  op de manieren waarop hun werk door de uitgever wordt geëxploiteerd. Evenmin weten zij wat ervan hergebruikt wordt door de uitgever of derden, of welke wijzigingen die partijen erin aanbrengen. Dat is in strijd met de grondslag van het algemeen Auteursrechten daar maken we ook pertinent bezwaar tegen. De Stichting Lira, de auteursrechten organisatie, streeft ernaar de auteursrechten op (her)gebruik van werk dat lastig is bij te houden collectief uit te oefenen. Lira heeft daarbij een regeling voor ogen naar het model van het leenrecht en het reprorecht. Daarbij int Lira een forfaitaire heffing, dus een heffing volgens een vastgestelde norm. Deze keert de stichting vervolgens per auteur uit.   

Auteurs vragen de Auteursbond om advies over nieuwe contracten

Inmiddels leggen uitgeverijen hun auteurs contracten voor die gebaseerd zijn op het nieuwe modelcontract van de GEU. Enkele auteurs die lid zijn van de sectie hebben gebruikgemaakt van de mogelijkheid om de juridische dienst van de Auteursbond advies te vragen over hun nieuwe contracten. De reacties van de juridisch adviseurs op deze contracten zijn samen te vatten als volgt.  De contracten zijn in lijn met het nieuwe modelcontract dat de GEU (Groep Educatieve Uitgevers) heeft opgesteld ten behoeve van educatieve uitgevers die bij deze groep zijn aangesloten. De sectie Educatieve Auteurs van de Auteursbond is bekend met dit modelcontract en heeft er bezwaren tegen geuit tegenover de GEU. Het contract is namelijk vooral een contract dat de rechten voor uitgevers regelt ten koste van auteurs.  Meerdere bepalingen in de voorgelegde contracten voorzien niet in het recht dat auteurs hebben op het gebruik van hun werk, en op de vergoedingen die daaruit horen voort te vloeien. Voorbeelden zijn:

• De contracten vragen een vergaande overdracht van het auteursrecht – ook voor toekomstige exploitatievormen. Dat is een nieuwe, voor de auteur ongunstige, contractvorm. In de tot nu toe gebruikelijke contracten draagt een auteur aan de uitgever niet de rechten over op alle vormen van gebruik van zijn werk, maar alleen een licentie: het recht om het werk te gebruiken in een of meer, expliciet genoemde, exploitatievormen. Voor andere vormen van gebruik moest de uitgever aanvullende afspraken maken, en aan de auteur financiële vergoedingen bieden. Nu blijven beide achterwege.
• De contracten staan een breed hergebruik én bewerking door derden toe, waarbij de auteur ook afstand doet van het recht zich te verzetten tegen wijziging van zijn werk. (De auteur behoudt overigens altijd het recht zich te verzetten tegen misvorming: dat is een wettelijk recht dat de auteur niet kan worden ontnomen.) 
• In de contracten staat dat het materiaal door de uitgever mag worden ‘doorontwikkeld’. Dat is de ruimte die educatieve uitgevers bijvoorbeeld willen hebben in verband met interactief lesmateriaal; maar het ondermijnt in de praktijk de rechten en inkomsten van de auteur. Het auteursrecht ‘verwatert’ dan als het ware in het materiaal, omdat niet goed meer is te volgen waar en hoe oorspronkelijk materiaal wordt gebruikt en gewijzigd. Daardoor deelt de oorspronkelijke auteur vervolgens niet mee in de opbrengst van de nieuwe vormen van het materiaal.
• De uitgever verklaart in de contracten (terecht) geen arbeidsovereenkomst aan te gaan met de auteur, maar legt de auteur wel taken op die eerder horen bij een loondienst verband, zoals de verplichting om het werk te reviseren wanneer de uitgever dat wenst.

De juridisch adviseurs van de Auteursbond gaven auteurs ook een advies mee: ‘Probeer met je medeauteurs op één lijn te komen. Samen staan jullie steviger tegenover de uitgever en voorkomt dat jullie tegen elkaar worden uitgespeeld.’ 

Adviezen van de sectie en de Auteursbond aan leden en niet-leden

• We kunnen ons voorstellen dat veel auteurs de implicaties van het contract dat hun wordt voorgelegd niet voldoende overzien. We raden leden van de sectie aan gebruik te maken van de mogelijkheid om advies over het voorgelegde contract te vragen bij de juridische dienst van de Auteursbond. Voor auteurs die nog geen lid zijn, zien we dit uiteraard als een van de belangrijke redenen om lid te worden van de sectie, en daardoor ook van de Auteursbond. 
• We raden alle educatieve auteurs aan gebruik te maken van de collectieve regeling voor het leenrecht en de vergoedingen die daaruit voortvloeien. Je kunt je daarvoor gratis aanmelden bij de stichting Lira via https://www.lira.nl. 
• We wijzen er ook nog eens op dat alle educatieve auteurs kunnen deelnemen aan de collectieve regeling voor het reprorecht. Voor educatieve werken verloopt die verdeling vooralsnog via de uitgever. 

Wat doet de Auteursbond intussen? De verdeling van rechten is een terugkerend onderwerp op de agenda van het bestuur van de Auteursbond. De ontwikkelingen op het gebied van auteursrecht, kabelrecht, reprorecht, leenrecht en thuiskopie komen elke vergadering langs. 

 De Auteursbond ziet kansen om de inkomens- en onderhandelingspositie van auteurs te verbeteren nu het ministerie van OCW oog heeft voor de onderbetaling in de sector. Met de secties is overlegd over de strategie om hiervan optimaal gebruik te maken. Mei Li Vos, voormalig Kamerlid voor de PvdA behartigt namens de Auteursbond auteursbelangen in Den Haag. Aan de lobbyagenda en afstemming met andere belangenclubs wordt op dit moment gewerkt. Je vindt informatie over auteursrecht in het algemeen en over de collectieve regelingen via het reprorecht, leenrecht en readerrecht op de volgende sites:auteursrechten.nlauteursbond.nl/themas/reprorecht reprorecht.nl/auteurs-en-uitgeverslira.nl/Schrijvers-Vertalers-en-Journalisten