Gaat curriculumherziening educatieve auteurs werk opleveren?

Op dit moment buigen 125 leraren, 18 schoolleiders en ruim 80 scholen zich over de vraag wat leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs moeten kennen en kunnen. Voor negen leergebieden. Met de opbrengst van dit ontwikkelproces zullen kerndoelen en eindtermen worden geactualiseerd. Voorjaar 2019 moeten deze ontwikkelteams klaar zijn met hun opdracht. Kunnen direct daarna de educatieve auteurs aan de slag met het herschrijven van alle les- en leerboeken en onderwijsmateriaal?

In 2014 concludeerde de Onderwijsraad dat het curriculum in Nederland overladen en versnipperd is en te weinig – in samenhang – wordt herzien. De huidige kerndoelen waren op dat moment 10 jaar oud en sloten niet goed meer aan bij de veranderende samenleving, zo vond men. Ook voelen leraren zich onvoldoende betrokken bij herzieningen, stelde de Onderwijsraad. Staatssecretaris Dekker riep het Platform Onderwijs2032 in het leven. Na het uitbrengen van het rapport bleef het even stil; hoe nu verder? Totdat men op het idee kwam om leraren zelf de volgende zet te laten doen. Het project Curruculum.nu werd in het leven geroepen.

Naast mijn freelance werkzaamheden als educatief auteur ben ik ook nog werkzaam in (primair) onderwijs. Toen leraren werden uitgenodigd zich aan te melden voor deelname aan de ontwikkelteams voor het nieuwe curriculum stak ik al snel mijn vinger op. Een onderwijsaanstelling was vereiste, omdat men wilde voorkomen dat “specialisten” iets zouden bedenken waarvan “het veld” al weer snel zou zeggen “dat zoiets nu eenmaal niet werkt in de onderwijspraktijk”.

Ik kreeg een plekje in het ontwikkelteam “Mens en Maatschappij” en inmiddels zijn we al weer een half jaar bezig, tijd voor een verslag, maar dan vanuit het perspectief van de educatief auteur.

Laat ik beginnen met de indeling in negen domeinen. Er is bewust niet voor gekozen om te werken vanuit alle afzonderlijke traditionele schoolvakken. Eén van de kernopdrachten is immers om meer samenhang te bevorderen. Gekozen is voor de indeling in leergebieden zoals gehanteerd in de huidige kerndoelen voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs. Dit botst op een aantal punten met de kerndoelen en de praktijk van het primair onderwijs. Het scherpst wringt dit bij, wat in het basisonderwijs heet, de zaakvakken. In de huidige kerndoelen PO heet het leergebied “Oriëntatie op jezelf en de wereld”, in het basisonderwijs in het dagelijks leven betiteld als “wereldoriëntatie”. Binnen dit leergebied vallen onder andere aardrijkskunde, geschiedenis en natuur en techniek. Deze indeling botst echter met de VO-benadering, waar men het heeft over “Mens en Maatschappij” en “Mens en Natuur”, vanuit de beta- en gamma-gedachte (bij Mens en Maatschappij zijn de zaken continu aan verandering onderhevig, terwijl bij Mens en Natuur de vooral zaken vaststaan).

Moeten nu alle wereldoriëntatiemethodes uit het basisonderwijs ontrafeld worden? De praktijk is natuurlijk, in zowel PO als VO, dat lessen nog vooral georganiseerd zijn op basis van de traditionele schoolvakken. In het PO zijn er wel steeds meer scholen die op zoek zijn naar het werken vanuit thema’s of andere vormen van vakintegratie. Een recent onderzoek van SLO wees uit dat nog niet veel VO scholen geïntegreerd werken vanuit de vakgebieden M&N en M&M.

Toen in de eerste conceptversie van de visie op het leergebied M&M van het Curriculum.nu ontwikkelteam werd gesteld dat …”In het primair onderwijs zou M&M als één vak moeten worden aangeboden”… brak een storm van kritiek los. Met name de vakverenigingen, met de VGN (geschiedenis) voorop meenden dat Curriculum.nu uit is op het afschaffen van de vakken. 

Niets is minder waar. Vakkennis, vakvaardigheden en vakperspectieven zijn en blijven belangrijk. Bepalen of zelfs voorschrijven of deze kennis, vaardigheden en perspectieven ook altijd binnen aparte en autonome lessen aangeleerd en geoefend moeten worden, valt niet binnen de opdracht die de Tweede Kamer aan Curriculum.nu heeft gegeven. Curriculum.nu gaat over waarom en wat, maar niet over hoe het onderwijs ingericht en georganiseerd moet worden, daarin blijven scholen vrij om hun eigen keuzes te maken.

Inmiddels zijn de visies op basis van feedback bijgesteld -zie www.curriculum.nu –en is er gewerkt aan “Grote Opdrachten”. De ontwikkelteams leveren uiteindelijk geen kantenklare kerndoelen op, maar “bouwstenen”. Deze bouwstenen bestaan uit een beschrijving van de gewenste kennis en vaardigheden die voor alle leerlingen van belang zijn in de verschillende fases van het primair en voortgezet onderwijs. Om daar structuur in aan te brengen is bedacht om als tussenfase eerst een aantal “Grote Opdrachten” te formuleren. De ontwikkelteams stellen vanuit de visie de grote opdrachten van het leergebied vast en beschrijven daarin de fundamentele inzichten in het vak/ leergebied. Dit zijn de kernconcepten, generalisaties of kernprincipes die in een bepaald vak/leergebied centraal staan. De opbrengst van deze fase moet een heldere beschrijving zijn van de essentie, de kern, van het vak/leergebied in de vorm van een aantal fundamentele inzichten.

Voor sommige leergebieden, zoals Nederlands en Sport en Beweging is dit niet zo’n klus, maar bij een complex leergebied als M&M bleek een extra ontwikkelsessie nodig; oplevering wordt in oktober verwacht.

Bijzonder in het hele traject zijn de ontwikkelgebieden “Digitale geletterdheid” en “Burgerschap”. In de voorafgaande discussie van “Onderwijs 2032” werd aangegeven dat men dit belangrijke aandachtsgebieden vond. Maar worden dit dan ook nieuwe schoolvakken? Zoals eerder gesteld: Curriculum.nu gaat niet over de onderwijsorganisatie, dus nieuwe vakken op het rooster kan men niet voorschrijven. Is overigens ook niet de bedoeling, want het gaat hier om algemeen doorsnijdende thema’s die binnen alle leergebieden een plaats zouden kunnen krijgen. Maar hoe? Niet voor niets schreef de Auteursbond al een wedstrijd uit met de uitdaging “Burgerschap past in elke les” – zie www.educatieveparel.nl. 

Voor ons als educatieve auteurs is natuurlijk het resultaat van de vierde en laatste ontwikkelsessie het interessantst: de bouwstenen voor de inhoud. Ook uitgevers zijn hier heel benieuwd naar – uit eigen bron weet ik dat enkele uitgevers even pas op de plaats maken met de vernieuwing van hun methodes. Logisch, want de eerste vraag van een school bij een methodeoriëntatie is altijd “voldoet het aan de kerndoelen?”. De bouwstenen worden echter eerst aan de Tweede Kamer aangeboden. Politieke partijen zullen proberen er nog zaken uit of in te slepen (Wilhelmus, Rijksmuseum, …). Wie de uiteindelijke kerndoelen gaat formuleren en wanneer die worden opgeleverd is nog niet bekend. De stormloop op educatieve auteurs zal dus nog wel even uitblijven.