10 vragen over De wet Meer Ruimte voor Nieuwe Scholen

Een vader die een basisschool start voor zijn eigen kinderen of een middelbare school speciaal voor leerlingen met Afrikaanse roots. Het openen van een nieuwe school is sinds dit jaar gemakkelijker, met de wet Meer Ruimte voor Nieuwe Scholen. Maar hoe werkt die eigenlijk? En wat is er bereikt in de afgelopen maanden? Wij zochten het uit!

1. Wat houdt de wet Meer Ruimte voor Nieuwe Scholen precies in?  

De nieuwe wet maakt het voor het eerst mogelijk om een school te starten op basis van pedagogische of andere grondslagen. Hiervoor kon dit alleen op basis van bepaalde geloofs- of levensovertuigingen. Daarnaast zijn de andere voorwaarden om dit te doen ook veranderd. De nieuwe wet ging voor het voortgezet onderwijs in op 1 november 2020 en op 1 februari 2021 voor het basisonderwijs. 

2. Welke soorten nieuwe scholen kunnen we verwachten?

 In de nieuwe initiatieven zie je deels de verscheidenheid terug die de wet beoogt. Een kleine greep:  

• De RLG School voor praktijkonderwijs in Emmeloord, die zich in het bijzonder richt op leerlingen met gedragsproblemen. De school wil passend onderwijs aanbieden vanuit een actieve beweeg- en leermethode, voor bijvoorbeeld kinderen die het te druk vinden in de klas, of voor wie stilzitten een probleem is. Het doel is om de leerlingen daarna te laten doorstromen naar het reguliere onderwijs. 
• De Bigi Bon Middelbare School die in Amsterdam-Zuidoost wil starten voor alle leerlingen met Afrikaanse roots of zij die zich daarmee identificeren. De school wil zes dagen per week onderwijs aanbieden en biedt ook een zogeheten ‘Grootfamilieschool’, voor opvoeders van de leerlingen en hun buren. De school wil de klassieke schoolvakken aanbieden, met een Afrikaanse kleuring en keuzevakken zoals Afrikaanse dans en filosofie. Daarnaast is er aandacht voor de sociaal-emotionele ontwikkeling en identiteit. 
• Basisschool De Wereldbol in Almere, die zich met kleinschalige klassen wil inzetten voor de goede omgang van kinderen met onderlinge verschillen in de samenleving. Dit willen zij doen via het thema ‘verschillende landen’, waarbij elke groep wordt ingericht volgens de normen en waarden van een land. Zo maakt het kind volgens de initiatiefnemers een wereldreis van groep 1 naar 8, die laatste staat in het teken van de Verenigde Naties.

3. Waarom is de nieuwe wet er eigenlijk? Wat zijn de voordelen? 

De wet is bedoeld als modernisering van de regels voor het stichten van een school. Hiervoor was iedereen in Nederland in theorie ook al vrij om een nieuwe school op te richten. Alleen was dit praktisch bijna onmogelijk voor nieuwe initiatieven, en juist gemakkelijker voor bestaande scholen. Bijvoorbeeld doordat er binnen een straal van tien kilometer van een bestaande school geen nieuwe school mocht komen met eenzelfde levensbeschouwing of onderwijsfilosofie. Maar bestaande scholen mochten wel nieuwe vestigingen openen, als zij daar toestemming voor kregen van andere scholen in de regio. In de praktijk betekende dit dat nieuwe initiatieven zich aanpasten aan het onderwijslandschap of zich aansloten bij bestaande besturen. Dit stond vernieuwing en concurrentie in de weg. Met de nieuwe wet gelden dezelfde voorwaarden voor iedereen.  

Arie Slob, minister van onderwijs, wil daarmee graag dat er meer dynamiek ontstaat in het onderwijs, ruimte bieden aan vernieuwing en daarnaast aan gelijkwaardige kansen voor bestaande en nieuwe initiatieven om een school op te richten.  

4. Zijn er ook tegenstanders van de nieuwe wet? Welke argumenten zijn er over en weer? 

Sommigen vinden het opvallend dat zich relatief veel islamitische scholen hebben aangemeld. De Amsterdamse wethouder van Onderwijs, Marjolein Moorman, waarschuwt bijvoorbeeld  in een brief aan de Tweede Kamer voor ‘meer eenzijdig samengestelde leerlingenpopulaties’. Daarnaast is zij bang dat de nieuwe scholen leraren weglokken bij bestaande scholen, en zo bijdragen aan het lerarentekort.

Maar anderen vinden juist dat er door het oude systeem al een overrepresentatie van christelijke scholen is in Nederland. Kimon Moerbeek, adviseur onderwijs en sociale innovatie, stelt in een opiniestuk in het Parool dat meer goede, moderne Islamitische scholen het onderwijsaanbod juist diverser zouden maken en meer aansluiten bij de demografie. We hoeven ons geen zorgen te maken over de kwaliteit, want de nieuwe wet voorziet beter in de eisen, vindt hij. Bij het tweede punt van de wethouder vraagt hij zich af: ‘Er mogen dus geen goede, aantrekkelijke nieuwe scholen bijkomen waar leraren wél graag willen werken?’

5. Wat zijn die kwaliteitseisen? Aan welke voorwaarden moeten nieuwe initiatieven voldoen?

Initiatiefnemers die een nieuwe school willen oprichten moeten onder meer:

• via ouderverklaringen aantonen dat er lokaal behoefte is aan de nieuwe school;
• een startdocument aanleveren bij de Onderwijsinspectie, die de minister adviseert over de verwachtingen rond levensvatbaarheid en kwaliteit;
• een VOG hebben voor bestuurders en toezichthouders van de school;
• aantonen dat ze zelf als bestuurder niet eerder een school hebben gehad die door lage kwaliteit is gesloten;
• schoolbesturen uit de regio en de gemeente uitnodigen voor een gesprek.  

6. Hoe werkt een aanmelding voor een nieuwe school? 

Elk jaar is er een vaste tijdlijn voor nieuwe initiatieven om zich aan te melden. Vóór 1 juni  schrijven belangstellenden zich in bij de Kamer van Koophandel en DUO (Dienst Uitvoering Onderwijs). In juni melden ze het initiatief officieel bij DUO. Daarna hebben ze tot 15 oktober de tijd om een belangstellingsmeting te doen en ouderverklaringen te verzamelen. Uiterlijk eind oktober maken ze hun aanvraag hiermee compleet. Daarna beoordelen DUO, de inspectie en minister Slob de aanvraag.  

7. Hoeveel nieuwe scholen meldden zich in juni 2021?  

Er zijn 103 nieuwe initiatieven aangemeld: 71 nieuwe scholen voor het basisonderwijs en 32 voor het voortgezet onderwijs.  

8. Komen al deze nieuwe scholen er ook daadwerkelijk? 

Nee. Een aantal aanmeldingen is al ingetrokken. Maar er zijn ook verschillende struikelblokken waardoor een aanmelding kan stranden. De grootste hindernis tot nu toe lijkt het verzamelen van ouderverklaringen te zijn. De verklaring moet aantonen dat ouders uit het postcodegebied van de school interesse hebben.

In de kamerbrief van minister Slob over de voortgang van de eerste lichting, liet hij weten dat er in totaal 10.372 ouderverklaringen zijn afgegeven. Dat bleek genoeg voor ongeveer de helft van de aanmeldingen. Het gaat om 40 basisscholen, waarvan 29 nieuwe en 11 zelfstandige voortzettingen van bestaande scholen. Daarnaast 15 nieuwe scholen voor voortgezet onderwijs, en één in Caribisch Nederland.  

9. Waarom waren de ouderverklaringen zo’n struikelblok?

De ouderverklaringen mogen voor een basisschool alleen afkomstig zijn van ouders van twee tot vierjarigen en voor een middelbare school alleen van ouders van tien tot twaalfjarigen. Verschillende initiatiefnemers klagen dat die leeftijdsgrens te nauw is en niet aansluit bij de praktijk. Bijvoorbeeld doordat vooral ouders van kinderen die al op een basisschool zitten, vanuit ervaring de behoefte voelen aan andersoortig onderwijs. En niet al vooraf.  

Ook het invullen van de verklaring zelf blijkt een probleem: dit moet via DigiD bij DUO gebeuren, met het BSN van hun kind(eren). Voor veel ouders blijkt dit te veel moeite, stellen initiatiefnemers in een artikel in Trouw. Scholen probeerden ouders over te halen met allerlei lokkertjes, zoals de belofte van een bioscoopkaartje, de verloting van een elektrische bakfiets of de garantie van een plek bij een nieuwe kinderopvang. Dit bleek uit een artikel in het AD. 

10. Wie beslist uiteindelijk? Op basis van wat? En wanneer weten we dat?

De minister beslist uiteindelijk, op basis van de aangeleverde documenten, de voorwaarden, en ook het advies van DUO en de inspectie. Het beoordelingsproces is 1 november 2021 gestart, maar de uitkomst weten we uiterlijk pas 1 juni 2022. Nieuwe scholen die een akkoord krijgen, hebben daarna veertien maanden de tijd om de start van de school voor te bereiden. In het schooljaar 2023/2024 zien we dus de eerste concrete resultaten van de nieuwe wet. 

Meer weten? Bekijk de status van de initiatieven op de website van DUO 

Ga hier terug naar de homepage.