Van protestlied tot powerballad: hoe muziek leerlingen raakt

Muziek slaat een brug tussen abstracte concepten en de belevingswereld van leerlingen, vindt geschiedenisdocent Joost van Oort. Op het Odulphuslyceum brengt hij thema’s zoals slavernij en de Vietnamoorlog tot leven met nummers van Fresku en Billy Joel. Het resultaat? Leerlingen die echt luisteren en meepraten. Joost legt uit hoe hij dit doet en hoe jij als educatief auteur muziek kunt inzetten.

Door: Marianne Eggink / Foto: Koert Marcelissen

Tsjirpende krekels en het gebonk van helikopterwieken vullen het lokaal, gevolgd door de iconische pianoakkoorden van Billy Joel. ‘We met as soul mates on Parris Island’, klinkt het. Geschiedenisdocent Joost van Oort staat voor een klas onderuitgezakte tieners. Maar zodra het nummer Goodnight Saigon begint, recht zich hier en daar een rug. ‘Wat vertelt dit nummer over de ervaringen van Amerikaanse soldaten in Vietnam?’ vraagt Joost. En: ‘Kan een artiest die zelf nooit in een oorlog heeft gevochten hier geloofwaardig over zingen?’ Eerst blijft het stil. Dan steekt een meisje haar hand op: ‘Misschien voelt hij zich schuldig, dat hij niet ging?’ Al snel barst de klas los.

Joost en zijn collega Daan Krahmer pleitten recent in de Volkskrant voor meer muziek in de les. Volgens hen opent muziek de deur naar het puberbrein: het raakt emoties en maakt complexe onderwerpen zoals geschiedenis, politiek of maatschappelijke kwesties bespreekbaar. Joost: ‘Muziek is daarbij een middel, geen doel. Het kan een sfeer neerzetten, een onderwerp introduceren, of complexe concepten zoals macht en revolutie inzichtelijk maken.’ Denk aan Fresku’s teksten over slavernij of Alexander the Great, van Iron Maiden. ‘Ik vraag leerlingen: wat pakken de makers eruit en waarom? Klopt dat historisch gezien?’

Een geschiedenishitlijst

Joost werkt al achttien jaar als geschiedenisdocent en heeft een YouTubekanaal (meer dan 60.000 volgers) met uitlegfilmpjes. ‘Ik ben een echte muziekliefhebber en gebruikte soms muziek in de les. Maar nadat ik een podcast luisterde over de rol van muziek bij de Amerikaanse Verkiezingen, besloot ik meer muziek in te zetten in de les.’ Hij hield een lijst bij met nummers die aansluiten bij historische thema’s, en al snel groeide dit uit tot een project. Samen met Daan werkt hij nu aan een document met honderden nummers die geschiedenisdocenten kunnen inzetten in hun les.

Elk lied op de lijst willen ze voorzien van een korte uitleg en concrete werkvormen, hierbij roepen ze ook de hulp in van andere docenten. Zo kan Meneer de President van Boudewijn de Groot worden gekoppeld aan actuele vraagstukken over leiderschap. Joost: ‘Ik laat leerlingen nadenken over welke wereldleider ze zelf zouden aanspreken en waarom. Tegen Vladimir Poetin en Donald Trump wilden ze wel wat kwijt.’ Daarna schrijven ze hun eigen protestlied. ‘Het mooie is dat ze zo niet alleen leren over de geschiedenis, maar ook nadenken over hun eigen rol in de maatschappij.’

Muziek als ingang voor reflectie en discussie

‘Muziek heeft een bijzondere kracht, raakt aan emoties en maakt abstracte concepten tastbaar.’ Hij noemt De Vogels van Sjuul de Korte, een vrolijk liedje dat op het eerste gezicht nergens over lijkt te gaan. Maar als je naar de tekst luistert, ontdek je een hele machtsstrijd tussen de vogels. ‘Het is een perfecte metafoor om macht en revoluties uit te leggen aan leerlingen. Ze luisteren, grinniken en ineens begrijpen ze het mechanisme achter macht. Zo heb je in de drie minuten die zo’n nummer duurt, opeens een mooie ingang.’

Joost vindt het een gemis dat er in de leslokalen van het voortgezet onderwijs niet vaker muziek klinkt, terwijl het juist op tieners zo’n enorme impact heeft. Joost: ‘Uit elk onderzoek blijkt telkens weer dat de muziek die we in onze tienerjaren horen, het langste blijft hangen en het meeste raakt.’ Voor tieners biedt muziek, naast een emotionele ingang om kennis op te doen, ook de mogelijkheid om complexere thema’s vanuit verschillende hoeken te bekijken: ‘Tijdens lessen over de Vietnamoorlog laat ik bijvoorbeeld zowel kritische protestnummers als patriottische countrymuziek horen. Leerlingen vergelijken dan een nummer zoals Blowin’ in the Wind van Bob Dylan met Okie from Muskogee van Merle Haggard. Ze ontdekken hoe muziek een spiegel kan zijn van de tijdgeest en hoe verschillende groepen de oorlog ervaarden.’

‘Oude’ muziek is ook goed

Maar vinden jongeren al die ‘oude’ muziek niet heel stom? Joost merkt juist dat leerlingen openstaan voor muziek uit verschillende tijdperken en genres: ‘Jongeren ontdekken tegenwoordig zelf veel muziek via platforms als Spotify en TikTok en via films en series. Zo werd Running Up That Hill van Kate Bush uit 1985 ineens weer een hit door de Netflixserie Stranger Things. Dat geeft mij de kans om zulke nummers te gebruiken als ingang voor historische thema’s.’ Ook laat hij zich graag verrassen door de muziek die leerlingen zelf luisteren. ‘Ze ontdekken heel gemakkelijk muziek uit alle tijdperken en genres en weten deze ook te waarderen.’ Je kunt dus als docent of educatief auteur gerust een nummer uit je eigen jeugd inzetten bij de lesstof, vindt hij. Maar zorg daarbij wel voor diversiteit in stemmen en perspectieven.

Joost ziet ook mogelijkheden voor andere vakken. ‘Bijvoorbeeld het analyseren van videoclips met veel symboliek voor een kunstvak. Denk aan Deutschland van Rammstein dat de Duitse geschiedenis en identiteit exploreert.’ Ook voor talenvakken is muziek heel geschikt, bijvoorbeeld om nieuwe woorden, zegswijzen, uitspraak en grammatica te leren. Denk bij Frans aan Balance ton Quoi van Angèle, La Tribu de Dana van Manau of Papaoutai van Stromae. Ook voor exacte vakken zijn er leuke voorbeelden. Zoals Dry Bones van Delta Rhythm Boys over alle botten in het lichaam, voor bij biologie. Of als je nucleaire fusie en energie wilt uitleggen bij natuurkunde, met Why Does the Sun Shine? van They Might Be Giants.

Buiten het boek denken

Om de inzet van muziek in het onderwijs te stimuleren, ziet Joost een mooie rol voor educatief auteurs. ‘Niet alle docenten weten hoe of waarbij ze muziek kunnen gebruiken. Op ons Volkskrantartikel kregen we, naast veel leuke reacties, ook wel wat kritiek. ‘Moet ik opeens gaan rappen?!’, vroeg een docent geschrokken.’ Dit is volgens hem niet de bedoeling. Het gaat er vooral om muziek in te zetten als middel om een bepaald doel te bereiken in de les.

‘Educatief auteurs kunnen bij het ontwikkelen van lesstof wat vaker naar een nummer verwijzen, of er een leuke werkvorm of opdracht bij bedenken.’ Zo hoeven docenten niet meer te zoeken naar een passend liedje, iets waar ze waarschijnlijk weinig tijd voor hebben. Het kan helpen om meerdere liedjes te geven, zodat ze zelf kunnen kiezen.’ Het mooie van muziek is dat het je even buiten het boek laat denken. Het opent gesprekken en verbindt het onderwerp met de belevingswereld van de leerlingen.’ De lijst waar Joost en Daan aan werken, komt waarschijnlijk begin 2025 open beschikbaar via verschillende platforms. ‘Ons idee is vooral om te inspireren: als je met lesstof bezig gaat, kijk dan eens naar deze muzikale schatkamer!’

Zelf aan de slag?

Op zoek naar meer voorbeelden? Gebruik ChatGPT om je erbij te assisteren, met de onderstaande prompt.

‘Wees mijn muzikale en onderwijsassistent. Ik zoek muzieknummers die aansluiten bij: vak x, niveau/leerjaar y, onderwerp z. 

Doel van de muziek: [kies een of meerdere opties:]

• Een sfeer creëren of de aandacht opwekken.
  • Een onderwerp introduceren.
  • Een complex concept illustreren.
  • Oefenen met [bijvoorbeeld uitspraak, grammatica of specifieke vaardigheden].

Geef me een lijst van muzieknummers die passen bij deze criteria en leg per nummer kort uit waarom het geschikt is en hoe het kan worden ingezet in de les met een werkvorm.’

Hou er rekening mee dat ChatGPT vooral metaforisch geschikte nummers vindt, blijf daarop doorvragen naar concreet inhoudelijke nummers als dat je doel is.