Op zoek naar functionele leerdoelen (6)
In deze artikelenserie doe ik verslag van mijn zoektocht naar functionele leerdoelen in gepubliceerd leermateriaal. Het wordt me steeds duidelijker dat het omschrijven van specifieke beheersingsdoelen met een bepaald handelingswerkwoord daarin ongewenst is.
Focusdoelen
Voor mijn standpunt vond ik steun in de video Learning Objectives — A Research-Inspired Odyssey van Will Thalheimer. Deze Amerikaanse onderwijskundige verschaft in deze presentatie uit 2015 op basis van wetenschappelijk onderzoek helderheid over de bestaande ‘verwarring en mythologieën’ over leerdoelen. Het gaat erom dat doelen uitspraken zijn die het gedrag sturen. Het is nuttig als leermateriaalmakers en leraren werken met gedetailleerde leerdoelen, maar deze zijn ongeschikt om aan leerlingen te worden voorgelegd, omdat ze niet de noodzakelijke aandacht trekken en zelfs demotiverend zijn. Het is beter als aan leerlingen een beperkt aantal doelen wordt gepresenteerd, waardoor hun aandacht beter wordt gericht op de essenties van de leerstof. In plaats van ‘leerdoelen’ (learning objectives) hanteert Thalheimer daarom het begrip ‘focusdoelen’ (focusing objectives).
Belangrijk is dat focusdoelen woorden bevatten waardoor leerlingen worden getriggerd en waardoor een leerproces op gang wordt gebracht, bijvoorbeeld: ‘Je zult leren hoe tarwe ooit werd gedorst door er met een vlegel op te slaan.’ In dit focusdoel wordt de aandacht van de leerling getrokken door de vier vetgedrukte woorden. Het is belangrijk dat deze woorden corresponderen met het leermateriaal. Zodra leerlingen deze woorden tegengekomen in het leermateriaal, zullen ze er bijzondere betekenis aan geven. De overige woorden in het focusdoel zijn niet relevant. En als je leerlingen met mate dit soort focusdoelen voorlegt, zullen ze deze meer aandacht geven en daardoor beter werken, aldus Thalheimer.
Gepersonaliseerd leren
Veel scholen zijn momenteel bezig met een vernieuwingsproces naar gepersonaliseerd leren waarin leerlingen werken met door hen zelf vastgestelde leerdoelen in een persoonlijk leerplan. Een innovatiewerkgroep van Leerling 2020 ontwikkelde bijvoorbeeld stappenplannen voor drie soorten scholen met een divers gebruik van methoden.
Op het Zeeuwse Calvijn College ontwikkelden docenten voortgangssheets op basis van zelf opgestelde leerdoelen, zoals bovenstaand voorbeeld van geschiedenis. De vier leerdoelen hebben betrekking op de middeleeuwen en de gekleurde regels gelden voor de twintig leerlingen van een klas. Volgens de toelichting bepalen leerlingen zelf de volgorde en het instrument om het leerdoel te behalen. Bij een behaald leerdoel kleurt de leerling een vakje groen en bij een niet voldoende uitgevoerde leeractiviteit rood, waarna een verlengde instructie volgt.
Nu scholen bezig zijn om hun eigen pakket aan specifieke leerdoelen vast te stellen, is de vraag hoe methodes daarop kunnen anticiperen. Gedetailleerde leerdoelen kunnen bijvoorbeeld worden vermeld in de docentenhandleiding van een methode. Leraren hebben dan de vrijheid om hiervan op eigen wijze gebruik te maken (zie hierover mijn derde artikel).
Hoe kunnen dergelijke leerdoelen functioneel worden geformuleerd? Het is interessant dat de genoemde sectie geschiedenis koos voor een uniform gebruik van ‘Je kunt … duidelijk maken’ (zie ook links in onderstaande tabel) terwijl de sectie aardrijkskunde koos voor: ‘noemen, uitleggen, lezen, werken met, gebruiken, berekenen, benoemen’ en de sectie nask voor: ‘noemen, uitleggen, weten, aangeven, kennen, verklaren’.
Voor leerlingen is deze variatie tussen vakken verwarrend en ongewenst. Wie op zoek gaat naar meer uniforme formuleringen vindt ook op de SLO-kerndoelenkaarten een veelheid aan handelingswerkwoorden: ‘herkennen, benoemen, beschrijven, toelichten, uitleggen, verklaren, voorbeelden geven, kenmerken noemen, functies noemen, vergelijken, toepassen, combineren, berekenen, bepalen, verwerken, voorspellen, waarderen, argumenten geven, mening hebben, oordeel geven, evalueren, creëren, verslag doen’ (zie ook midden in onderstaande tabel).
In mijn eerste twee artikelen heb ik uitgelegd waarom ik het geen goed idee vind om leerdoelen met handelingswerkwoorden aan leerlingen voor te leggen. Volgens Thalheimer werkt dat zelfs demotiverend terwijl motivatie juist zo belangrijk is bij gepersonaliseerd leren.
Kan het ook zonder deze werkwoorden? In onderstaande tabel heb ik rechts een aantal leerdoelen uit mijn eigen methode vermeld. Tijdens het schrijven van dit artikel was ik aangenaam verrast toen ik begreep dat Thalheimers begrip focusdoelen erop van toepassing is.
| Voortgangssheet Calvijn College
1 Ik kan het verschil tussen het hofstelsel en het leenstelsel duidelijk maken. 2 Ik kan de politieke en economische ontwikkeling van steden duidelijk maken. 3 Ik kan de betekenis van de kerk en de stad duidelijk maken. 4 Ik kan de betekenis van kruistochten voor Europa met voorbeelden duidelijk maken. |
Leerdoelenkaart SLO (kgt)
3.3.1. Je beschrijft het hofstelsel en horigheid. 4.2.1. Je herkent in voorbeelden (havo: beschrijft) de opkomst van handel en het ontstaan van steden in voorbeelden. 4.3.1. Je beschrijft de samenstelling van de stedelijke burgerij. 4.3.2 Je legt uit waarom de steden zelfstandiger werden t.o.v. de adel. |
Focusdoelen Geschiedeniswerkplaats (kgt)
Je leert: 1 waardoor boeren in de landbouwsamenleving half vrij waren 2 hoe de landbouw was georganiseerd 3 welke sociale verhoudingen er waren 4 hoe in Europa weer een landbouwstedelijke samenleving ontstond 5 hoe de economie zich ontwikkelde 6 hoe ambachtslieden en handelaren samenwerkten 7 hoe steden stadsrechten kregen 8 hoe burgers hun stad bestuurden 9 waardoor steden zelfstandiger werden en lage edelen macht verloren 10 waardoor de kerk veel macht had in de samenleving 11 hoe christenen optraden tegen mensen die zich niet gedroegen zoals de kerk wilde 12 hoe de kruistochten plaatsvonden |
Persoonlijke leerdoelen
Er is vandaag de dag al veel gedrukt en digitaal leermateriaal beschikbaar voor individuele leerroutes met basis-, herhalings- en verdiepingsstof waarmee leerlingen kunnen herhalen, verdiepen, verbreden en versnellen. Als die leerstof uit losse eenheden met bijbehorende leerdoelen bestaat, kunnen leerlingen per onderwerp kiezen uit een beperkt of een groter aantal leerdoelen. Maar een volledig vrije keuze zal in veel gevallen ongewenst zijn vanwege de logische opbouw van leerstof. Bij geschiedenis bijvoorbeeld is de chronologie een belangrijk uitgangspunt om historisch begrip te ontwikkelen. Het is logisch als leerlingen eerst A leren en op basis daarvan B, enzovoort. Het zou niet goed zijn als ze in die gevallen ervoor kunnen kiezen om eerst B te doen en daarna A.
Er valt dus wel wat af te dingen op uitspraken als: ‘Met gepersonaliseerd leren kiezen leerlingen zelf de volgorde van de lesstof, waardoor zij zelf hun leertempo bepalen. (…) Bij gepersonaliseerd rekenonderwijs kiezen leerlingen bijvoorbeeld zelf in welke volgorde zij hun rekenwerk maken.’ Het verkondigen van dit soort onwaarheden zal leiden tot teleurstelling en frustratie. Als educatieve auteurs moeten we ons niet voor dat soort ondoordachte karretjes laten spannen.
Noten
1 https://www.youtube.com/watch?v=PRX1RwxybCs
2 https://leerling2020.nl/zo-ga-je-aan-de-slag-met-persoonlijke-leerplannen/
3 https://leerling2020.nl/hoe-is-het-nu-met-de-voortgangssheet-voor-formatieve-evaluatie/
5 http://leerplaninbeeld.slo.nl/
8 https://www.leraar24.nl/2612984/gepersonaliseerd-leren-heeft-positief-effect-op-leerresultaten/ (2019)
9 Reacties kunt u sturen naar tomvandergeugten@gmail.com.
Ga hier terug naar de homepage.