Hoe zet je digitaal erfgoed succesvol in voor het onderwijs?
Dit is deel 1 in een driedelige serie in EduSchrift over digitaal erfgoed in het onderwijs (Kennisnet).
Culturele instellingen, musea en archieven willen graag hun erfgoedschatten digitaal delen met het onderwijs via lesmateriaal. Maar wat kun je precies met erfgoed in het onderwijs en hoe zorg je dat scholen het lesmateriaal daadwerkelijk gebruiken? Het programma ‘Digitale ontsluiting erfgoed voor het onderwijs’ van Kennisnet en het Netwerk Digitaal Erfgoed doet hier onderzoek naar en deelt inspirerende inzichten.
Van de natuurschatten van Naturalis en de meesterwerken van het Van Gogh Museum tot plaatselijke collecties met archeologische vondsten en de lokale verzetsacties tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het is allemaal erfgoed – een verzamelnaam voor sporen uit het verleden die nog steeds belang hebben en die we willen bewaren voor toekomstige generaties, om cultureel bewustzijn en historisch perspectief te stimuleren en reflectie op het heden als product van het verleden.
Veel musea, archieven en andere culturele instellingen hebben daarom educatie als belangrijk doel gesteld. Om het onderwijs te bereiken, digitaliseren ze delen van hun erfgoedcollectie en maken ze deze via allerlei platforms, leeromgevingen en online lespakketten toegankelijk. Leraren hebben daarvan profijt, doordat het materiaal variatie en rijke inhoud biedt voor hun lessen, wat de betrokkenheid en het plezier van leerlingen weer verhoogt.
Breed inzetbaar
Het ligt voor de hand dat erfgoed goed bruikbaar is voor geschiedenislessen. Maar het programma ‘Digitale ontsluiting erfgoed voor het onderwijs’ laat aan de hand van inspirerende praktijkvoorbeelden zien hoe divers de mogelijkheden zijn, ook voor andere vakken. Dit programma ondersteunt culturele instellingen om hun kennis en erfgoedcollecties goed aan te laten sluiten bij de behoeftes van het onderwijs en het erfgoed, met behulp van digitale oplossingen, een structurele plek te geven in zowel het primair als voortgezet onderwijs.
Wat kun je dan precies met digitaal erfgoed in het onderwijs? Neem bijvoorbeeld Naturalis, dat de online onderzoeksomgeving Natuurlab ontwikkelt voor het vak biologie in het voortgezet onderwijs. Daarbij gaan leerlingen op onderzoek met de data en het natuurhistorisch erfgoed van het museum via eigen vragen, onder videobegeleiding van onderzoekers van Naturalis. Zo werken ze aan de leerdoelen van biologie en tegelijkertijd ook vakoverstijgend.
Vakoverstijgend
En juist dat onderzoekende is een belangrijke vakoverstijgende factor, vertelt Hansjorg Ahrens in een interview met Netwerk Digitaal Erfgoed. Hij is inhoudsontwikkelaar educatie bij Naturalis. ‘Veel lesstof richt zich op de meest efficiënte weg naar de leeropbrengst. Dat brengt leerlingen veel kennis bij, maar geen onderzoekende houding. En dat laatste is belangrijk, niet alleen bij biologie, maar ook bij andere vakgebieden en beroepen.’
Onderzoekend leren zorgt er volgens hem voor dat vaardigheden en kennis in de realiteit worden toegepast in plaats van in fictieve scenario’s uit schoolboeken, wat leerlingen enthousiasmeert via verwondering en autonomie in het eigen onderzoekstraject. Een culturele instelling als Naturalis is de perfecte uitdrager daarvan, doordat bij de instantie zelf ook veel wetenschappelijk onderzoek gedaan wordt. Een inspirerende hint voor de potentiële wetenschappers van de toekomst die meedoen aan Natuurlab.
Kunst verbindt met alle vlakken van het leven
Hoe breed inzetbaar erfgoed is, laat ook het Van Gogh Museum zien. De instelling stelt wel meer dan honderd digitale lessen beschikbaar voor zowel basis- als voortgezet onderwijs via het educatieve platform LessonUp. Educator Sarah Broekhoven vertelt in een interview dat zij voor lesmateriaal juist altijd verder kijkt dan enkel naar schilderen of kunst zelf. Zo maakte ze een digitale rekenopdracht voor basisschoolleerlingen aan de hand van een schilderij van Van Gogh. Daarbij daagt ze de leerlingen uit om te rekenen met de verhoudingen in het werk en te schatten met percentages.
Het museum biedt een uitgebreid scala aan opdrachten: denk aan natuurkundelessen over hoe schilderijen verbleken, taallessen met de brieven van Van Gogh of zijn invloed op een hedendaagse tattoo-artist. ‘Een achterliggende gedachte is dat leerlingen ontdekken dat niets op zichzelf staat. Kunst is verbonden met alle vlakken van het leven,’ vertelt Sarah.
Aansluiting bij de schoolpraktijk
Culturele instellingen hebben het onderwijs veel te bieden, maar zijn zich tegelijk niet altijd bewust van de behoeftes van leraren of hoe ze het beste kunnen aansluiten bij het onderwijscurriculum. Het Natuurlab en de lessen van het Van Gogh Museum zijn twee voorbeelden van een succesvolle verbinding tussen collecties van digitaal erfgoed en het onderwijs via lesmateriaal. Maar in die verbinding zit vaak juist een grote uitdaging.
Projectleider en educatief ontwerper Willemijn Zwart maakte het lespakket Expeditie Vrijheid voor leerlingen van groep 7 en 8 over hoe de Tweede Wereldoorlog zich afspeelde in hun eigen regio: Overijssel. Zij legt in een interview uit waar de uitdaging precies ligt: ‘Veel erfgoededucatieprojecten starten vanuit het idee dat hun onderwerp gewoon heel leuk en belangrijk is. Maar zonder aansluiting met de schoolpraktijk wordt het voor leraren een extra taak bovenop het curriculum – en die laten ze links liggen. Dat is jammer, want als erfgoedproject kun je scholen juist ontlasten door grondig voorwerk te doen.’
Dat dit echt een voorwaarde is voor leraren om überhaupt lesmateriaal van een culturele instelling te overwegen bleek onder meer ook uit de publicatie ‘Hoe beschikbaar en bruikbaar is digitaal erfgoed voor het onderwijs?’ van Kennisnet en Netwerk Digitaal Erfgoed. Daarin komt naar voren dat leraren vooral oren hebben naar lesmateriaal
van culturele instellingen, dat ze kunnen gebruiken als vervanging van (een deel van) de lesmethode die ze al gebruiken en die expliciet aansluiten bij de verplichte leerdoelen van hun leerlingen. Voor instellingen betekent dit vaak uitzoekwerk rond het curriculum, een nauwe samenwerking met leraren kan daarbij uitkomst bieden.
Gebruiksgemak
Ook het gemak van de inzetbaarheid van het lesmateriaal is een belangrijk criterium. Een verrassend creatief voorbeeld hiervan is de Digitale Scheurkalender Burgerschap die ontstond uit een samenwerking tussen Kunstgebouw en Erfgoedhuis Zuid Holland.
Zij leggen met hun “digitale scheurkalender” de link tussen kunst en het curriculum voor burgerschapsonderwijs. Bijvoorbeeld via de fotoserie Exactitudes van Ari Versluis en Ellie Uyttenbroek, waarin mensen met dezelfde outfit gegroepeerd zijn. ‘Vmbo-leerlingen kijken eerst onbevangen naar deze fotoserie en gaan daarna met elkaar in gesprek. Wat dragen ze zelf bijvoorbeeld? Zien ze kleding als deel van hun identiteit? En wat betekent identiteit eigenlijk?’ vertelt projectleider Annemarie Hogervorst in een interview.
Daarvoor maken ze gebruik van het format digitale scheurkalender, oorspronkelijk bedacht door het Kröller Müller museum. Met als doel om leerlingen in contact te brengen met de collectie zonder dat ze daarvoor buiten de school hoeven gaan. De Digitale Scheurkalender Burgerschap is een webtool met video’s, foto’s en interactieve opdrachten en werkt simpel via het digibord of tablets, zonder downloads of handleidingen. De kalender even doorkijken van tevoren is voor de leraar al voldoende voorbereiding. Dit bespaart leraren een hoop werk en neemt een van de drempels weg die hen misschien zou weerhouden gebruik te maken van het lesmateriaal.
Regionale samenwerkingen
Het voorbeeld van de Digitale Scheurkalender Burgerschap laat goed zien dat de bundeling van regionale krachten veel voordeel biedt voor een succesvolle verbinding tussen digitaal erfgoed en onderwijs. Ook bij andere voorbeelden bleek de samenwerking en het zoeken van een gezamenlijke taal, tussen het onderwijs, educators, culturele instellingen en regionale erfgoedhuizen een doorslaggevende factor.
Met digitaal erfgoed kunnen educatoren dus alle kanten op in het onderwijs, voor specifieke vakken en vakoverstijgend. Als daarbij rekening gehouden wordt met factoren die de keuze voor lesmateriaal van leraren beïnvloeden – zoals aansluiting bij het curriculum en gebruiksgemak – biedt erfgoed juist in tijden van corona via digitale kanalen een extra dimensie voor het onderwijs.
Ook aan de slag met erfgoededucatie? Bekijk het stappenplan voor erfgoedinstellingen op Den.nl om te ontdekken hoe je erfgoed kan laten aansluiten bij de behoeftes van het onderwijs.
Verder lezen over het programma ‘Digitale ontsluiting erfgoed voor het onderwijs’? Bekijk de serie interviews over projecten uit het programma via Kennisnet.nl
Bronvermelding foto:
Ga hier terug naar de homepage.