Cultureel erfgoed (3): vijf vragen aan educatief ontwerper Willemijn Zwart

Willemijn Zwart ontwerpt in opdracht van lokale partners zoals gemeenten en musea, erfgoedlesmateriaal voor het basis- en voortgezet onderwijs. Ze is educatief ontwerper en directeur van educatief ontwerpbureau Komvoor. Ze deelt interessante tips over hoe je gemakkelijk inzetbaar lesmateriaal maakt dat aansluit bij de belevingswereld van leerlingen.

 

Hoe werd je directeur van een educatief ontwerpbureau?

 

“Ik studeerde Nederlands en nam een jaar pauze na mijn bachelor. In mijn regio (Twente) waren vrijwel geen universitair geschoolde docenten Nederlands, omdat die dat alleen elders kunnen studeren. Daardoor belandde ik zomaar zonder bevoegdheid direct voor de klas, met enkel ervaring als docent scheikunde bij Leidse examentrainingen. Ik zat gelijk enorm op mijn plek en haalde het jaar erop mijn tweedegraads bevoegdheid, bij Saxion Next.

 

Tijdens de master voor eerstegraads daarna, volgde ik een vak waarbij we zelf aan onderdelen voor een nieuwe lesmethode Nederlands van Blink Educatie werkten. Van het een kwam het ander en zo zat ik op de koffie bij Blink en werd ik educatief auteur bij hen. Dat was een ontzettend gave tijd. Hoewel je bij een uitgeverij natuurlijk binnen bepaalde stramienen werkt, had ik er vier jaar lang veel creatieve vrijheid. Daarnaast wilde ik ook graag materiaal zelf vanaf de basis maken en nam ik vanaf 2012 ook als zelfstandige klussen aan.

 

Die eenmanszaak is inmiddels uitgegroeid tot Komvoor. Met een team van zes (en twee stagiairs) werken we aan zowel tastbaar als digitaal onderwijs. We bevinden ons daarbij in de ruimte tussen de grote uitgeverijen, individuele ontwikkelaars bij instellingen en zelfstandig ondernemers. Ons lesmateriaal maken we in opdracht van maatschappelijke organisaties, zoals musea en gemeenten. Zij willen bijvoorbeeld graag een regionaal thema onder de aandacht brengen bij leerlingen, maar beschikken vaak niet over de expertise om daar educatief materiaal voor te maken. Zij bekostigen ons om dit te maken en wij kunnen het daardoor gratis aanbieden aan scholen. We brengen dit onder de aandacht bij scholen en vormen zo een schakel tussen de opdrachtgever en het onderwijs.

 

Ook deden we mee met het programma ‘Digitaal Erfgoed voor het Onderwijs’ van Kennisnet en Netwerk Digitaal Erfgoed. We leerden daarbij veel over hoe je erfgoed digitaal kunt inzetten. Zo kunnen leerlingen vanuit huis of school aan de slag met digitale bronnen, gekoppeld aan fysiek erfgoed in hun eigen omgeving. Dit was nieuw voor ons en de inspiratie en technische vaardigheden die we daarbij opdeden komen ons ook bij nieuwe projecten telkens van pas.”

 

Wat voor erfgoedlesmateriaal maak je momenteel?

 

“Ik werk onder meer aan een leerlijn duurzame ambachten, bijvoorbeeld over houten punters (boten), rietteelt en de eendenkooi. In opdracht van de gemeente Steenwijkerland en in samenwerking met het Nationaal Park Weerribben-Wieden, Natuurmonumenten en Staatsbosbeheer laten we leerlingen kennismaken met tradities en geschiedenis uit hun eigen regio. Op die manier staan ze meer stil bij de rijke geschiedenis van hun eigen omgeving en werken ze tegelijkertijd aan verplichte leerdoelen. Een excursie is daarbij natuurlijk belangrijk, maar wel als onderdeel van een leerlijn die uit meer bestaat dan dat. Zo komen de onderwerpen overal in terug, ook in de reken- en taallesjes binnen het project. Zoals leren rekenen met rietpluimen. 

 

Verder maken we voor MuZeeum (het Zeeuws Maritiem Museum) een gastles over het slavernijverleden van Nederland. Dit onderwerp is recent toegevoegd aan het canon van de Nederlandse geschiedenis en daarom wil het museum graag actief en aansprekend lesmateriaal hierover bieden. De museumvrijwilligers vonden het heel uitdagend om te bedenken hoe je zo’n onderwerp op de juiste manier laat aansluiten bij de belevingswereld van kinderen. Ze willen hen graag dit belangrijke onderwerp bijbrengen, maar tegelijk moeten ze er ook geen slapeloze nachten van hebben. En hoe zorg je dat de leerlingen zelf hard aan het werk gaan, in plaats van dat de educatieve vrijwilligers vooral aan het woord zijn? Het lesmateriaal dat we voor ze maakten nodigt vooral uit tot activiteit en interactiviteit. Bijvoorbeeld aan de hand van concrete objecten, zoals een slavenarmband, die de museumdocent meeneemt naar deelnemende scholen.”

 

Wat zijn voor jou belangrijke speerpunten bij het maken van lesmateriaal?

 

“Inhoudelijk is omgevingsonderwijs een belangrijke rode draad. Daardoor is de lesstof toegespitst op de regio waar de leerlingen vandaan komen en gaat het meer leven. Zo maakten we het lespakket Expeditie Vrijheid over de Tweede Wereldoorlog in Overijssel. Het geijkte lesmateriaal over de oorlog gaat vaak over canonieke gebeurtenissen en personen, zoals het bombardement op Rotterdam en Anne Frank. In ons lesmateriaal ontdekken leerlingen de verhalen van bombardementen en onderduikers in hun eigen wijk of dorp. Door juist naar de lokale geschiedenis te kijken voelen ze de impact van historische gebeurtenissen meer en leren ze dat iedere regio daar ook een eigen rol in had. 

 

We proberen lesmateriaal ook zo passend mogelijk te maken voor de onderwijscontext van de leraar. Dus niet per se een flitsende app, of alleen één losse les, maar eerder lesmateriaal dat in werkwijze, opbouw en lengte lijkt op veel gebruikte lesmethodes. Dit maakt het veel laagdrempeliger voor leraren. Ze hebben al een hoge werkdruk en we merken aan alles dat ze sneller voor lesmateriaal kiezen waar ze direct mee kunnen werken. Zonder eerst een hele bijsluiter te hoeven doorgronden. Natuurlijk bieden we ook handleidingen erbij, maar in de praktijk hebben leraren ook daar soms geen tijd voor.

 

Daarbij wordt de drempel ook lager doordat we methodevervangend werken. We zorgen dat ons lesmateriaal niet alleen in vorm en werkwijze aansluit op het onderwijs, maar ook inhoudelijk baseren we ons op leerdoelen uit het curriculum. Hierdoor komt ons lesmateriaal niet bovenop de al bestaande verplichte leerstof, maar kan het juist delen daarvan vervangen. Door te werken met leerdoelen die aansluiten op veelgebruikte lesmethodes bieden we leraren materiaal om af te wisselen in hun onderwijsprogramma.”

 

Hoe spring je als ontwikkelaar in op afstandsonderwijs vanwege corona?

 

“Veel van ons materiaal was gelukkig al digitaal beschikbaar vóór de pandemie, deels om budgettaire redenen. Maar ook om zo laagdrempelig mogelijk te zijn voor scholen, door geen ingewikkelde leeromgevingen of apps te maken, maar met invulbare pdf’s te werken. Die kun je digitaal invullen, maar ook uitprinten en er dan mee aan de slag. Hierdoor zijn de systeemeisen voor leerlingen om er thuis mee te werken ook heel laag. 

 

Expeditie Vrijheid ging bijvoorbeeld wel uit van excursies op locatie, daarom hebben we als vervanging daarvan vlogs gemaakt. Daarin gaat een docent op pad die lokale verhalen over WO2 vertelt op verschillende locaties in Overijssel. Dit gebruiken we als inleiding op het onderwerp. Daarna gaan leerlingen aan de slag met opdrachten via de invulbare pdf’s, waarna ze het bespreken met de leraar.”

 

Tip: Bekijk de video van Kennisnet over de aanpak van Willemijn rond corona. Of het stappenplan voor digitale cutuureductie op Den.nl

 

Welke tip heb je voor andere educatief ontwerpers?

 

“Als het kan, maak je materiaal dan altijd in samenwerking met scholen. Op die manier is het veel meer toegespitst op de werkpraktijk van de leraren en vang je eventuele valkuilen al vroeg in je ontwikkelproces op. Ook hoor je wensen van leraren die je anders misschien niet te weten zou komen. Zo kregen we het uitgangspunt ‘burgerschap’ voor Expeditie Vrijheid in de schoot geworpen door de tien partnerscholen, die aangaven daar graag aandacht aan te willen besteden. Dit bleek een bijzonder geslaagd ‘unique selling point’ in de verspreiding van het lesmateriaal, waardoor direct in het jaar van de lancering al 188 scholen van dit lesmateriaal gebruikmaakten.

 

Maar zorg er wel voor dat de samenwerking de school en de leraren niet te veel tijd en energie kost. Bijvoorbeeld een korte sessie na schooltijd, natuurlijk met wat lekkers en bij hen in de buurt. Leg leraren concrete dilemma’s, ideeën en materialen voor. Zo raken scholen ook meer betrokken bij je lesmateriaal en zijn ze vaak trotse vaandeldragers van het resultaat!”

 

Meer weten over haar aanpak? Lees het artikel ‘Erfgoedlespakket Expeditie Vrijheid speelt in op wensen van leraren’ op de website van Netwerk Digitaal Erfgoed of kijk eens rond op www.komvoor.nl.

 

Dit is het derde (en laatste) artikel in de serie over cultureel erfgoed in het onderwijs, die we in samenwerking met Kennisnet publiceren. De vorige twee artikelen vind je hier en hier.

Ga hier terug naar de homepage.