Taaltovenaars: wat je kunt leren van Brainpower
Ritmische architectuur, dat is een belangrijk kenmerk van het bijzondere taalgebruik van rapper en MC Brainpower. In deze rubriek onderzoekt journalist Marianne Eggink in elke editie het werk van een ‘taaltovenaar’, om jouw educatieve schrijfpraktijk te inspireren, met bijpassende oefeningen om de schrijfspieren te trainen.
Stel je voor dat je een liefdesliedje schrijft en daarin het lichaam van je geliefde bezingt, hoe zou jij dat aanpakken? Misschien een gekke vraag voor een educatieve auteur, maar ook in jouw werk is het belangrijk om de aandacht van je publiek vast te houden, bijvoorbeeld met verrassingen. Clichés zorgen ervoor dat je lezer juist passief wordt, maar onverwachte wendingen en woordspelingen houden een luisteraar, lezer of leerling ‘wakker’. Brainpower doet dat bijvoorbeeld zo in het liedje ‘Vlinders’:
‘Kom hier, schat. Ik moet je wat moois melden
Ik ben stapelgek op de vorm van je oorlellen.’
Ook universele verbindingen zijn een belangrijke kwaliteit van Brainpowers teksten. Door verbindingen te maken tussen popcultuur, filosofie en persoonlijke ervaringen, moedigt hij zijn luisteraars aan om een breed referentiekader te omarmen. En zo maakt hij ook verbinding met elementen uit hun eigen leefwereld. Maar vandaag duiken we vooral in de ritmische architectuur van het taalgebruik van Brainpower en kijken we hoe hij jouw educatieve werk kan inspireren.
‘Stadslichten dimmen, zie woorden dansend in de schaduw als zachtdichtende schimmen‘ – Even stil (2005)
In een quote als deze uit het liedje ‘Even Stil’, zie je meteen een van Brainpowers talenten. Deze ene zin is vol van ritme en herhalende klanken, waardoor de taal een cadans krijgt die door je gehoor rolt en stuitert. Je kunt het vergelijken met het componeren van een complexe symfonie, waarbij elke noot en instrument een specifieke rol hebben en gezamenlijk een harmonieus geheel creëren. Afzonderlijk doen de woorden niet veel, maar samen vormen ze een bijzonder nieuw geheel. Brainpower bouwt hierbij de structuur van de tekst zodanig op dat je zelfs zonder de muziek het ritme nog steeds voelt en hoort.
Brainpower maakt in zijn songs gebruik van allerlei interessante taaltechnieken, zoals rijm, interpunctie, herhaling, alliteratie en assonantie. Bij assonantie hebben woorden dezelfde klank: lichten, dimmen, dichtende, schimmen. Ook ‘stadslichten’ en ‘zachtdichtende’. Ook vind je alliteraties in Dimmen, Dansend, Dichtende. Als je naar de betekenis van de woorden kijkt, kom je ook herhalende thema’s tegen, zoals bedomptheid: dimmen, schaduw, zacht, schimmen. Daarnaast stimuleert de komma een pauze in je gedachten, die ervoor zorgt dat je het juiste ritme aanhoudt. In het voorbeeld hierna uit zijn welbekende hit Dansplaat, zijn de assonanties en alliteraties gemarkeerd. In dit welbekende voorbeeld springt ‘Wim Kok’ er extra uit, omdat het juist een verbreking is van het ritme ervoor.
Door het herhalende karakter en ritme dat zo ontstaat, geeft Brainpower meer nadruk aan bepaalde woorden, klanken en thema’s. Zoveel zelfs, dat velen dit ene zinnetje twintig jaar na dato nog steeds kennen, de zin zelf blijft óók lang hangen. Herhaling en ritme is ook in het onderwijs, met name voor kinderen, een veelgebruikte techniek. Muziek en liedjes worden vaak ingezet, waarbij herhalende en ritmische structuren helpen om nieuwe concepten aan te leren, te begrijpen en te onthouden. Denk aan ‘Hoofd, schouders, knie en teen’, of ‘In de maneschijn’. Het is eigenlijk jammer dat die speelse technieken niet ook voor tieners en volwassenen meer ingezet worden. Vooral omdat ze hun effect blijven behouden op ons lerende brein, ongeacht onze leeftijd. De stof blijft een stuk beter hangen en het maakt leren ook leuker.
Probeer zelf eens om (daar waar het passend is) wat meer ritme en flow in je eigen teksten in te brengen, door actief na te denken over de cadans in de zinnen en paragrafen. Zo sleep je je lezers meer mee, en speel je in op het oerbrein dat bijzonder gevoelig is voor ritmes.
Oefening: schrijf een korte alinea over een onderwerp dat je momenteel bezighoudt, of neem een tekst die je recent schreef. Experimenteer met variaties in zinslengte, ritme, herhalende klanken en eventueel rijm, om de tekst dynamischer te maken. Probeer jezelf hierbij zo min mogelijk te beperken, door het eindresultaat of doel even te vergeten – alles mag. Laat je creatieve brein los, spreek met jezelf af dat je de tekst eventueel pas later weer terugbrengt naar ‘normaal’, en dat niemand deze nog hoeft te lezen.
Tip: weinig inspiratie? Luister een paar songs van Brainpower!
Over Brainpower
Gertjan Mulder (1975), bekend als Brainpower, is een hiphopartiest en woordkunstenaar. Hij staat bekend om zijn bijdragen aan de Nederlandse rapscene en zijn innovatieve taalgebruik. Zo bleek uit onderzoek van de Universeiteit Leiden dat zijn teksten meer lexicale diversiteit bevat dan Multatuli. Brainpower bracht in 2001 zijn debuutalbum ‘merg en brain’ uit, dat zijn carrière lanceerde, daarna maakte hij nog negen albums, waarvan het meest recente in 2021: ‘Barlito’s Way’. Zijn hoogste notering in de hitlijsten is ‘Dansplaat’ (2002) die twee weken op nummer één stond. Het afgelopen jaar stond hij in het theater met dj TLM, om over de geschiedenis van hiphop te vertellen.