Ruim baan voor enthousiasme in het onderwijs

Op LinkedIn las ik onlangs een bericht van Rijn Vogelaar (schrijver, spreker & trainer), waarin hij verwijst naar zijn promotieonderzoek naar enthousiasme — een onderzoek waarin opvallend veel aandacht uitgaat naar het onderwijs. Dat wekte mijn nieuwsgierigheid. Ik ging met Rijn in gesprek over zijn onderzoek én over zijn eigen enthousiasme voor het onderwerp. In dit artikel lees je een weergave van een aantal bevindingen uit het onderzoek, aangevuld met fragmenten uit ons gesprek.

Door: Manon Müller-Jansen

Voor zijn promotieonderzoek naar enthousiasme verzamelde Rijn alle wetenschappelijke artikelen die ooit over dit onderwerp zijn gepubliceerd. Een opvallend aantal daarvan richt zich op (alle lagen van) het onderwijs, waar enthousiasme een belangrijke rol speelt in leren, motivatie en welbevinden. Samen laten ze zien hoe oprecht enthousiasme niet alleen leerlingen motiveert, maar ook het werkplezier van docenten versterkt.

Rijn werkte ooit bij een marktonderzoeksbureau. Hij deed daar onder meer klanttevredenheidsonderzoek, maar dat was eigenlijk gericht op het ‘ophalen van ontevredenheid’. Rijn raakte juist gefascineerd door de andere kant: de superenthousiaste klanten. Zij bleken veel interessante verhalen te kunnen vertellen. Hierdoor werd zijn nieuwsgierigheid naar het effect van enthousiasme gewekt.

Enthousiasme als motivator

‘Enthousiasme is iets dat je soms kunt oproepen, en op andere momenten lukt dat wat minder goed’, zegt Rijn. ‘Het is geen emotie die je kunt faken. Daarom zijn we als volwassenen vaak ook onder de indruk van het pure enthousiasme van jonge kinderen. Die puurheid is nog niet gevoed door (negatieve) ervaringen of de buitenwereld.’

Sommige experimenten die Rijn onderzocht lieten zien dat een enthousiaste toon letterlijk effect heeft op het leren. Leerlingen die les kregen van een enthousiaste docent onthielden meer, waren meer gemotiveerd en ervaarden de les als leuker en korter dan bij een neutrale docent. Enthousiasme zorgt er dus voor dat de tijd vliegt én kennis beter blijft hangen. Misschien herinner je je zelf ook nog een of meer docenten die je tijdens je eigen schoolperiode hebben geïnspireerd met hun verhalen of manier van lesgeven.

Enthousiasme herkennen, behouden en overbrengen

‘Het zou mooi zijn als we enthousiasme meer kunnen gaan inzetten, vindt Rijn. Zo zou je superpromoters (invloedrijke enthousiastelingen, waarover hij zijn eerste boek, De Superpromoter. schreef) kunnen inzetten om het enthousiasme over een bepaald thema aan te wakkeren. ‘We hebben deze superpromoter-docenten ingezet voor een project waarbij we het enthousiasme voor ict binnen het onderwijs wilden vergroten.’

Het is voor docenten soms een uitdaging om de verbinding met hun eigen authentieke enthousiasme te vinden. Liefde voor het vak is van belang, maar ook plezier in het proces van lesgeven en het contact met leerlingen. Die blijken het feilloos aan te voelen als docenten het enthousiasme dat ze laten zien, niet écht voelen.  Ook als docenten zich wel enthousiast voelen, maar dit niet kunnen overbrengen, ervaren leerlingen minder positieve emoties. Hier ligt ook een taak voor lerarenopleidingen. Zij kunnen docenten helpen hun eigen enthousiasme te herkennen, te behouden of terug te vinden en dit bewust in te zetten.

Toegevoegde waarde in lessen

‘Ook bij het maken en in het gebruik van lesmateriaal is dit toepasbaar’, geeft Rijn aan. ‘Een docent kan toegevoegde waarde brengen door diens enthousiasme over iets (een idee, een ervaring, een herinnering enzovoort) over de geboden lesstof heen te leggen’.

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat enthousiasme leerlingen helpt om beter op te letten en de stof makkelijker te begrijpen. Het blijkt vooral effect te hebben bij lesstof die verhalend is. Het enthousiasme van de docent werkt in wisselwerking met het type tekst én met de interesse van de leerling.  Het mooie is dat wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat enthousiasme trainbaar is. Daarbij blijft belangrijk dat het authentiek en oprecht is. Dat vraagt om zelfkennis en voldoende ruimte voor reflectie. Die ruimte wordt niet altijd geboden of genomen.

Een mooie uitdaging voor de educatief auteurs, om docenten met wie zij samenwerken actief te bevragen naar hun enthousiasme, en hier hun voordeel mee te doen bij de ontwikkeling van passend lesmateriaal.

Wil je meer lezen over enthousiasme en/of de uitkomsten van het promotieonderzoek?
Meer info vind je op www.rijnvogelaar.nl of volg Rijn Vogelaar op LinkedIn.