Lees jezelf het leven door
Vanaf deze editie neem ik het stokje over van Annemarie van den Brink als vaste columnist van EduSchrift. Met veel plezier neem ik je mee in mijn wereld: het mbo. Als docent Nederlands zie ik dagelijks hoe lastig lezen is voor veel studenten, en hoe weinig ruimte er soms is om daar écht werk van te maken.
Door: Yvonne Hobma
Onlangs kwam mijn twaalfjarige dochter thuis uit de brugklas met De executie van Daniëlle Bakhuis, een boek dat de hele klas verplicht moet lezen. Normaal gesproken leest ze graag, maar nu liep ze vast, door het ingewikkelde taalgebruik, een thema dat haar niet aansprak en een strak opgegeven leestempo dat voor stress zorgde. Toen ik het boek opensloeg, zag ik dat het is geschreven voor 15- tot 18-jarigen. Het gevolg voor mijn dochter was frustratie in plaats van leesplezier. En dat herken ik.
Op het mbo hoor ik vaak: ‘Ik haat lezen.’ Waar komt die afkeer vandaan? Tijdens mijn afstudeeronderzoek voor de Master Eerstegraads Nederlands (in 2024) deed ik hier onderzoek naar. Het antwoord van mijn studenten was unaniem: die afkeer ontstond op de middelbare school. Verplichte leeslijsten, boekverslagen en verhalen die niet aansloten bij hun leefwereld maakten lezen tot een straf. Dat is zorgelijk, want onderzoek laat zien dat autonomie, competentie en psychologische vrijheid cruciaal zijn voor leesmotivatie. Om een tekst goed te begrijpen, moet een leerling 95 tot 98 procent van de woorden kennen. Is dat minder, dan wordt lezen stroperig en demotiverend. Vergelijk het met een kind dat net leert fietsen en meteen de Alpe d’Huez op moet: natuurlijk haakt het af.
Boeken kiezen is als daten: er moet een klik zijn. Daarom leg ik in mijn klas een gevarieerde stapel neer: een graphic novel, een thriller, een biografie van een voetballer en zeg: ‘Pak wat je aanspreekt. Geen match? Kies iets anders.’ De sfeer verandert dan van moeten naar mogen. Studenten willen wel lezen, zolang het niet draait om samenvattingen of toetsen, maar om verhalen die raken.
Misschien moeten docenten vaker durven kiezen voor plezier boven prestatie. Lezen hoeft niet altijd ‘nuttig’ te zijn. Juist ontspanning, betrokkenheid en praten over verhalen zorgt ervoor dat lezen een gewoonte wordt. Geef jongeren die vrijheid en je houdt de deur open naar literatuur, verdieping en analyse. Maar zonder vonk, geen vuur.
Ik gun mijn dochter én alle leerlingen en studenten dat lezen geen drempel is, maar een ingang. Laat ze verdwalen en ontdekken. Laat lezen iets zijn wat ze zélf kiezen. Uiteindelijk geldt wat mij betreft maar één ding: lees jezelf het leven door.