Hetty van den Berg over ‘Liefde voor letters en lezen’

Regelmatig besteden we in EduSchrift aandacht aan een educatieve auteur en zijn of haar werk. Deze keer interviewden we Hetty van den Berg. In 2019 verscheen haar boek Liefde voor letters en lezen – Handboek stimulering geletterdheid, dat werd genomineerd voor de Verkiezing van het Onderwijsboek van het Jaar 2019 (LBBO) en de Taalheldenprijs 2019 in de provincie Noord-Holland (Stichting Lezen & Schrijven). Een bijzonder project, met een bijzondere invulling van de functie ‘educatief auteur’.

 

Wie ben je en wat doe je?

‘Mijn naam is Hetty van den Berg. Ik ben educatief auteur en adviseur, gespecialiseerd in taal en lezen. Van huis uit ben ik kleuterleidster, maar daarna heb ik Nederlands (taalkunde) gestudeerd, met als specialisatie kindertaal. Ik heb sinds 1991 een tekstbureau gespecialiseerd in educatief materiaal, van waaruit ik jarenlang in opdracht van educatieve uitgeverijen lesmateriaal heb ontworpen en geschreven op het gebied van taal, spelling en lezen. Ik was hoofdauteur van Taalverhaal 1, een methode voor Taal en Spelling van ThiemeMeulenhoff. En nu heb ik dus dit nieuwe boek geschreven: Liefde voor letters en lezen.’

 

Het boek heeft als ondertitel ‘Handboek stimulering geletterdheid’. Kun je iets meer over de inhoud vertellen? Wat is het voor boek, en voor wie is het bedoeld?

‘De kern van het boek is het stimuleren van de 21e-eeuwse geletterdheid op het gebied van vier domeinen: 1) leesplezier, boekoriëntatie en verhaalbegrip, 2) taalbewustzijn en alfabetisch principe, 3) functies van schrift en 4) digitale geletterdheid. Het is bedoeld voor iedereen die werkt met kinderen van 0 tot 7 jaar of betrokken is bij de opvoeding en het onderwijs aan deze kinderen: leerkrachten, peuterleidsters, onderwijsontwikkelaars, pedagogisch medewerkers, maar ook pabodocenten en docenten aan de mbo-opleiding tot pedagogisch medewerker. Het boek wordt inmiddels op verschillende pabo’s gebruikt en staat bijvoorbeeld ook op de aanbevolen literatuurlijst van de Hogeschool Utrecht.’

 

Maar bestaan er niet al heel veel boeken op dit gebied?

‘Nee, dus! Toen ik werkte aan een leesmethode, die er uiteindelijk niet gekomen is, verdiepte ik me in ontluikende en beginnende geletterdheid, het traject voorafgaand aan het leesonderwijs. Het viel me op dat er in allerlei losse boeken en publicaties wel over dit onderwerp geschreven is, maar dat er geen compleet standaardwerk is. Veel informatie die ik vond, was verouderd en niet meer actueel. En dat terwijl het zo’n belangrijk onderwerp is. Ik besloot zelf op eigen initiatief over ontluikende en beginnende geletterdheid te gaan schrijven, omdat laaggeletterdheid een groot probleem is en uit onderzoek is gebleken dat kinderen die op jonge leeftijd een achterstand oplopen, deze achterstand nooit meer inhalen. Dit was dus mijn motivatie om Liefde voor letters en lezen te schrijven, en het aanpakken van laaggeletterdheid is dan ook de belangrijkste doelstelling van het boek. Het boek is uniek, want er is niets vergelijkbaars op dit gebied.’

 

Het is een lijvig boek geworden. Hoe heb je het boek opgezet?

‘Het boek biedt een theoretische onderbouwing, maar vooral een vertaling daarvan naar de praktijk ingedeeld naar thuis, kindercentra en onderbouw basisschool. Om die reden hebben we gekozen voor voorbeeldactiviteiten, aan de hand waarvan we de theorie direct concreet maken. Bij de hoofdstukken die aan de vier domeinen zijn gewijd, doen we dat eerst voor kinderen van 0 tot 4 jaar, daarna voor 4-7 jaar, dus voor de onderbouw basisschool.

Omdat in het voortraject van gevorderde of functionele geletterdheid het accent ligt op 4 t/m 6-jarigen zijn er aan het boek twee hoofdstukken toegevoegd: Hoofdstuk 7 en 8.

Hoofdstuk 7 gaat over ‘Geletterdheid in hoeken’. Hierin wordt vooral beschreven hoe je in de onderbouw niet alleen een schrijfhoek, letterhoek en boekenhoek kunt inrichten, maar ook hoe je geletterdheid kunt stimuleren in andere hoeken, zoals in de huishoek of de ontdekhoek.

In hoofdstuk 8, ‘Stimulering geletterdheid het hele jaar door’, hebben we een overzicht gemaakt van alle feestdagen, seizoenen en andere terugkerende dagen door het jaar heen, en hier activiteiten geletterdheid aan gekoppeld. Omdat we echter ook de doorgaande lijn ‘stimulering ontwikkeling geletterdheid’ helder wilden maken, hebben we daarvan een overzicht opgenomen per fase geletterdheid (blz. 34-37).’

 

Je spreekt over ‘we’. Heb je het boek met andere auteurs geschreven?

‘Ja, ik ben hoofdauteur, Irma Land is medeauteur en prentenboekspecialiste. Zij heeft ook veel feeling met de praktijk van nu, want zij staat als invalster in veel verschillende groepen. Iris Meijsing heeft veel vooronderzoek gedaan en samenvattingen gemaakt.’

 

Het bijzondere is dat je dit boek niet hebt geschreven in opdracht van een uitgeverij, maar dat je zelf met het concept naar een uitgever bent gestapt. Hoe is dat gegaan?

‘Ik had al een concept gemaakt met een hoofdstukindeling. De website, waar ik straks nog wat over zal vertellen, had nog geen invulling. Verder had ik al een stuk geschreven voor het eerste domein. Via mijn coauteur kwam ik terecht bij uitgeverij SWP. Daar waren ze meteen enthousiast. En toen ben ik maar gewoon gaan schrijven. Ik kreeg daarbij echt de vrije hand; de uitgever bemoeide zich weinig met de inhoud. Tijdens het schrijven ging het concept echt groeien. Ik wilde eigenlijk een klein boek, maar het groeide bij wijze van spreken onder mijn handen vandaan. Het zou eerst ook niet de ondertitel ‘Handboek stimulering geletterdheid’ krijgen, maar het werd zó compleet, dat het vanzelf een handboek werd.’

 

Je noemde net al de website. Dat is een belangrijk onderdeel bij dit boek. Kun je hier iets meer over vertellen?

‘Die website was echt mijn idee. Ik wilde alle informatie die kon verouderen, informatie die niet tien jaar mee zou kunnen, op een website plaatsen, zodat we die steeds konden bijhouden. Dan moet je denken aan kinderboekentips, links naar websites met achtergrondinfo, educatieve filmpjes en praktijkvoorbeelden waarin een actueel boek of website een rol speelt. Uiteindelijk is op de website ook een uitgebreide inhoudsopgave van het boek geplaatst waaraan trefwoorden zijn toegevoegd. Ook vind je er een overzicht van alle (tussen)doelen ontluikende en beginnende geletterdheid, digitaal lesmateriaal (naast de links naar een grote hoeveelheid bestaande lessen op internet, is er specifiek lesmateriaal voor het digibord, behorend bij activiteiten in het boek) en je vindt er de eindnoten.

Eén keer per jaar wordt de hele website geüpdatet. De update-ronde is net achter de rug. Het controleren van álle informatie, álle links en het aanvullen en actualiseren van de boekenlijsten is veel werk. Eén keer per jaar ga ik er twee weken lang flink tegenaan. De bedoeling was dat ik alle wijzigingen zou inventariseren en dat ze bij de uitgeverij de correcties gingen doorvoeren, maar ik heb InDesign aangeschaft, zodat ik alles zelf kon aanpassen. Wel zo efficiënt.’

 

Hoe werkt het precies met die website, en de verwijzingen vanuit het boek?

‘In de kantlijn van het boek staan icoontjes. Elk icoontje verwijst naar iets dat op de website staat. De verschillende icoontjes staan respectievelijk voor: doelen, praktijkvoorbeelden, boeken- en sitetips, lesmateriaal en eindnoten. We hebben gebruikgemaakt van Pictoschrijver (picto’s zijn afkomstig van het Picto Semi Schrift, ©Trijntje de Wit. Zie: www.pictoschrijver.nl), een leesmethode op basis van pictogrammen. Je kunt het wiel wel zelf gaan uitvinden, maar de pictogrammen van Picto Semi Schrift zijn goed doordacht, eenvoudig en werken goed. Ik werk echter niet alleen met picto’s, want ik vind het belangrijk dat je als educatieve auteur ook met kleuren en ondersteunende vormgeving werkt. Elk domein heeft bijvoorbeeld ook zijn eigen kleur, die overal terugkomt.’

 

Heb je je ook beziggehouden met de vormgeving dan?

‘Ik heb als auteur veel nagedacht over de vormgeving, want die is zó belangrijk om je materiaal toegankelijk te maken. Zo wilde ik ook een leeswijzer. Meestal ligt zo’n keuze bij de uitgever, nu kon ik het helemaal zelf invullen. Voor de vormgeving heb ik uiteraard wel samengewerkt met de vormgever van de uitgeverij.

Daarnaast heb ik ook veel nagedacht over praktische dingen: hoe wordt het boek gebruikt, zijn de pagina’s makkelijk te kopiëren, enzovoort. Ook dat hoort erbij: het inleven in de doelgroep, de gebruikers van je boek. Die hebben geen behoefte aan eindeloze theoretische stof, maar willen direct weten waar ze iets kunnen vinden. Zo kwam ik dus op het idee van het register op de website.

Voor de praktijktoetsing heb ik verschillende PM’ers en leerkrachten onderbouw basisschool gevraagd mee te lezen, commentaar te geven en mee te denken. ’

 

Wat vraagt het boek, met zijn bijzondere opzet, nu en in de toekomst nog van jou als educatief auteur?

‘Ik blijf met het onderwerp bezig. Natuurlijk moet ik de website bijhouden en updaten, maar daarnaast doe ik ook andere dingen. Zo werk ik aan een Letterbeest-prentenboek voor dezelfde doelgroep als Liefde voor letters en lezen (kindercentra en groep 1 t/m 3) dat als vanzelfsprekende start moet dienen van activiteiten geletterdheid die natuurlijk in het boek staan. En verder … heb ik regelmatig contact met de uitgeverij, heb ik een workshop/training opgezet voor pabodocenten om hen te leren hoe ze het boek en de website het beste kunnen overdragen aan studenten, ben ik uitgenodigd om in Suriname een training te gaan geven (maar helaas kan dat nu niet vanwege corona) en schrijf ik nieuwsbrieven over het gebruik van dit Handboek. Deze week verschijnt er een nieuwsbrief: Coronatijd: inspirerend thuisonderwijs met ‘Liefde voor letters en lezen’ met praktische tips. En wat ook leuk is… Dankzij dit boek komen er ook weer andere, nieuwe projecten op mijn pad!’

 

Veel educatieve auteurs hebben ideeën over een eigen boek dat ze zouden willen uitbrengen, maar vaak weten ze niet hoe ze dat kunnen aanpakken. Heb jij tips?

‘Ja, ik heb vijf tips:

• Ontdek eerst waar écht behoefte aan is. Waar zit een gat in de markt, wat is een goed idee? Volg dus de ontwikkelingen op onderwijsgebied. Uitgevers staan absoluut open voor een goed idee.
• Gebruik je expertise. Ga voor iets waar je gespecialiseerd in bent, waar je echt iets van weet. Ik heb me voor Liefde voor letters en lezen echt ingegraven, heel veel onderzoek gedaan, het hele internet afgestruind, boeken aangeschaft. Ga niet zomaar iets doen waar je wel ‘een beetje’ van weet. En breid je expertise uit.
• Praat met specialisten, mensen die zich net als jij in een onderwerp écht verdiepen. Wat vinden jullie ervan, kan ik hier iets mee? Zelf heb ik veel mensen benaderd: José Schraven (Zo leer je kinderen lezen en spellen), Trijntje de Wit (Pictoschrijver) bijvoorbeeld.
• Doe veel onderzoek. Graaf je in.
• Maak een heel duidelijke opzet en werk een proefhoofdstuk of een proefblok uit wat representatief is voor wat je wilt maken of doen. Daar stap je mee naar de uitgever, dan kom je goed beslagen ten ijs.’

Meer informatie: https://www.swpbook.com/boeken/21/onderwijs/2013/liefde-voor-letters-en-lezen

 

Ga hier terug naar de homepage.